خاموشی آلن رنه
Sun 9 03 2014
مجید صدقی
majidsedghi@yahoo.com
این واقعیتی است که سینما , بزرگان خود را از دست می دهد و بتدریج هنرهفتم از نام آورانش خالی می شود. شنبه شب هفته ی پیش زمانی که رسانه های فرانسوی خبردادند آلن رنه فیلمساز برجسته فرانسوی درگذشته است , سینمای فرانسه دریافت که یکی از گوهرهای تابناک خودرا از دست داده . هرچند رنه در زمان مرگ نودویک سال داشت ولی همواره خاموشی یک هنرمند – درهرسنی که باشد - زودهنگام به نظر می رسد. رنه درنیمه سالهای 1940 به ساخت فیلمهای کوتاه مستند پرداخت که تا اواخرسالهای 1950 ادامه داشت . مشهورترین مستند او به نام ( شب و مه ) درسال 1955 مستند تاثیرگذاری درباره اردوگاههای کاراجباری نازی ها بود. چهارسال بعد نخستین فیلم بلند سینمایی رنه به نام ( هیروشیما عشق من ) درسال 1959 باعث شهرت جهانی اوشد . می توان گفت مستند ( شب و مه ) و فیلم سینمایی ( هیروشیما , عشق من ) درکارنامه ی هنری رنه از ارزشهای والایی برخوردارند. وی سپس فیلم ( سال گذشته در مارین باد ) را درسال 1961 و ( موریل ) رادرسال 9631 ساخت . همه این فیلمها با روایت ها و تکنیک های غیرمتعارف , همزمان با جنبش موج نو ی سینمای فرانسه بود هرچند رنه هیچگاه خورا به عنوان بخش کاملی از این جنبش نمی دانست . او بیشتر به همکاری با نویسندگانی که معمولا با سینما بی ارتباط نبودند تمایل داشت . کسانی مانند مارگریت دوراس , آلن روب گریه و یا خورخه سمپرون نویسنده , فیلمنامه نویس و فعال سیاسی اسپانیا . رنه خودرا به موج چپ سیاسی فرانسه وابسته می دانست . ولی در فیلمهای بعدی اش از جهت گیری سیاسی دورشد و به تعامل بین سینما و دیگر اشکال فرهنگی مانند تئاتر , موسیقی و کتابهای تصویری روی آورد. دراین دوره ,او از آثار نمایشنامه نویسانی چون هنری برنشتاین , ژان آنوی و یا آلن ایکبورن الهام گرفت و نیز در فیلمهایش ترجیح داد تا از همه نوع موسیقی مردم پسند استفاده کند . فیلمهای رنه اغلب در ارتباط بین آگاهی و تخیل بود .
کودکی پررنج
آلن رنه در سال 1922 در وان فرانسه زاده شد. او در دوران کودکی اغلب با بیماری آسم دست و پنجه نرم می کرد وهممین باعث شد درخانه ادامه تحصیل بدهد او که به کتابهای کمیک استریپ علاقه داشت از ده سالگی متوجه سینما شد. والدیینش برای تولد دوازده سالگی اش یک دوربین کداک هشت میلیمتری هدیه دادند و آلن نوجوان شروع به ساخت فیلمهای کوتاه کرد. در چهارده سالگی سوررئالیسم را کشف کرد و به کارهای آندره برتون نویسنده و شاعرفرانسوی علاقمند شد . درسال 1939 به پاریس نقل مکان کرد واز 1940 تا 42 درمدرسه دراماتیک رنه سیمون بازیگری آموخت و یکی از حرفه های اودراین مدت بازی در فیلمها به عنوان سیاهی لشگربود ولی سپس تصمیم گرفت که برای یادگیری تدوین فیلم به مدرسه سینمایی اید ک برود . رنه درسال 1945 در فیلم معروف مارسل کارنه (فیلمساز مورد علاقه اش ) به نام ( ملاقات کنندگان درشب ) به عنوان سیاهی لشگر ظاهرشد. پس از ساخت تعدادی فیلم کوتاه از او دعوت شد تا فیلم مستند ی از نقاشی های ون گوگ بسازد که درواقع نخستین فیلم شانزده میلیمتری او بود اما وقتی تهیه کننده فیلم نتیجه کار را دید از اوخواست تا نسخه ی 35 میلیمتری آن را هم بسازد . این فیلم در جشنواره ونیز درسال 1948 جایزه گرفت همچنین برنده اسکاربهترین فیلم کوتاه در سال 1949 شد. رنه به این شیوه ادامه داد ومستند GUERNICA را نیز در باره یکی از نقاشی های پیکاسو به همین نام که بمباران شهررا درسال 1937 نشان می دهد , ساخت .
شب و مه
مستند سی و دودقیقه ای ( شب و مه ) بی تردید یکی از بهترین مستندها درباره اردوگاههای اجباری نازی هاست . استفاده رنه از تصاویرسیاه وسفید انسانهایی که وحشت و رنج درچهره ی آنان بخوبی هویداست به تنهایی به این مستند اعتباری جداگانه می دهد. این تصاویر به همراه گفتاری که توسط ژان کایرول ( شاعر, رمان نویس و ناشرفرانسوی ) نوشته شده گویای ستمی است که دراین اردوگاهها برانسانهایی که تنها جرمشان یهودی بودن آنان بوده اعمال می شده ا ست . میشل بوکه راوی فیلم است و برای موسیقی رنه از هانس فیسلر بهره برد.
با این حال نمایش این فیلم در فرانسه با مشگلاتی روبه روشد. اداره ممیزی فرانسه نا خشنودی خود را از حضور یک پلیس فرانسوی در یک پلان از فیلم و نمایی از سفارت آلمان در فرانسه اعلام کرد و نمایش آن باتاخیرهمراه شد . جالب است بدانید که این فیلم باردیگردرسال 1990 – واین بار , با عنوان ( وحشت جنگ ) - به نمایش درآمد. این فیلم مستند هرچند با مسایل ممیزی روبروشد ولی امروز همچنان از آن به عنوان یکی از شگفت انگیزترین مستندهای تاریخ سینما نام برده می شود. رنه یک سال بعد مستند دیگری با عنوان ( همه ی خاطرات دنیا ) را درباره تشکیلات کتابخانه ملی فرانسه ساخت : یک پیاده روی طولانی در دالان ها و پله های کتابخانه و نماهایی از سرویس های قفسه بندی کتابها که هماهنگ دریک حرکت مداوم است . رنه برای این فیلم از موسیقی زیبای موریس ژار نیز استفاده کرد. دراین دهه که رنه به ساخت مستند روی کرده بود با کریس مارکردرفیلم سی دقیقه ای ( تندیس ها نیز می میرند ) درسال 1953 همکاری کرد و نیز درسال 1955 تدوینگرنخستین فیلم بلند آنیس واردا به نام ( قله های کوتاه ) بود
هیروشیما عشق من
بسیاری از منتقدان سینما معتقدند که نخستین فیلم بلند رنه ( هیروشیما عشق من ) برای پیشبرد هنرسینما به همان اندازه نقشی مهم دارد که فیلم ( همشهری کین ) ساخته ی اورسن ولز. فیلمنامه را مارگریت دوراس نوشت یک فیلم ضد جنگ که به بهانه داستان رابطه یک زن فرانسوی ( با بازی امانوئل ریوا ) و یک آرشیتکت ژاپنی ( ایجی اوکادا ) به حادثه تلخ بمباران اتمی شهرهیروشما می پردازد. فیلم را آناتول دومان و شرکت آرگوس فیلمز ( تهیه کنندگان فیلم شب و مه ) تهیه کردند. در ابتدا قراربود رنه یک مستند دیگر در باره ی بمب شیمیایی بسازد ولی بعدها رنه تهیه کنندگان فیلم را متقاعد کرد تا یک فیلم سینمایی درباره بمباران شهرهیروشیما بسازد. فیلم برای نخستین باردرجشنواره سینمایی کن همراه با فیلم معروف فرانسواتروفو ( چهارصد ضربه ) به نمایش درآمد واز هردو فیلم به عنوان نخستین فیلمهای موج نوی سینمای فرانسه نام برده شد.
فیلم بعدی رنه – سال گذشته درمارین باد – درسال 1961 روایت جداگانه سه شخصیت اصلی یک زن و دومرد دریک هتل بزرگ اروپایی و قصری زیبا ست که درواقع محل برخوردهای سه شخصیت فیلم است . پس ا ز برنده شدن فیلم درجشنواره فیلم ونیز ودریافت شیرطلایی جشنواره مزبور , فیلم مورد توجه قرارگر فت و تفسیرهای متعددی درباره زبان بدیع فیلم وساختار آن گفته شد.
آلن رنه , سیاسی معترض
درآغاز سالهای 1960 که فرانسه درگیرجنگ درالجزایربود رنه به ( مانیفست 21 ) پیوست که متشکل از برخی هنرمندان و روشنفکران مخالف سیاست ارتش فر انسه درالجزایربود . جنگ و مشگلات ناشی از جنگ مضمون اصلی فیلم بعدی رنه – موریل – درسال 1963 بود که جزو نخستین فیلمهای فرانسوی بود که به طور غیرمستقیم به تجربه جنگ با الجزایر می پرداخت . درسال 1966 که فعالیت های جناح چپ ژنرال فرانکو در اسپانیا ادامه داشت رنه فیلم ( جنگ تمام شده است ) را با فیلمنامه ای از خورخه سمپرون کارگردانی کرد سمپرون خود عضو سابق حزب کمونیست اسپانیا بود که اینک در تبعیدی داوطلبانه در فرانسه اقامت داشت. گرچه هردوی آنها انکارکردند که موضوع فیلم ارتباطی به اسپانیا ندارد ولی زمانی که فیلم دربخش رقابتی کن به نمایش درآمد دولت اسپانیا ازفرانسه درخواست کرد که فیلم در بخش غیررقابتی به نمایش درآید که چنین هم شد. رنه درسال 1967 همراه با یوریس ایوانز , کلودللوش , انیس واردا , ویلیام کلاین و ژان لوک گدار درساخت فیلم ( دوراز ویتنام ) درباره جنگ ویتنام همکاری کرد.
از سال 1968 به بعد رنه مانند گذشته در فیلمهایش به مسایل سیاسی نمی پرداخت فیلم ( دوستت دارم دوستت دارم ) یک تغییرمسیر هنری را نشان می داد . قراربود نمایش این فیلم در جشنواره سینمایی کن باشد که همزمان با حوادث مه 1968 درفرانسه شد و فیلم در جشنواره به نمایش د رنیامد. او دراین مدت به آمریکا و انگلستان رفت .نخستین فیلمش به زبان انگلیسی فیلم PROVIDENCE با شرکت درک بوگارد و جان گیلگرد نام داشت که برمبنای فیلمنامه ای از دیوید مرسر بود.
دردهه ی 1980 علاقه ی رنه به شاخه های دیگرفرهنگی مانند نقاشی , موسیقی و تئاتر بیش از پیش مشهود بود. درسال 1980 فیلم معروف ( عموی آمریکایی من ) راساخت که برنده چندین جایزه جهانی و از جمله در جشنواره کن شد و رنه ثابت کرد که همچنان یکی از موفق ترین فیلمسازان فرانسه است . درسالهای بعدتر بویژه شیفتگی اش نسبت به موسیقی بیشترشد . ازجمله درسال 1992 فیلم مستند تلویزیونی ( گرشوین ) را درباره جرج گرشوین , آهنگساز آمریکایی ساخت .شیفتگی رنه نسبت به تئاتر نیز همچنان ادامه داشت . او یکبار گفته بود که به جدایی بین سینما و تئاتراعتقادی ندارد و ترجیح می دهد تا با تئاتری ها همکاری داشته باشد. دربهار 2011 کارگردانی فیلم ( هنوز هیچ چیز ندیده ای ) را با الهام از نمایشنامه EURYDICE نوشته ی ژان آنوی آغاز کرد که دربخش مسابقه کن 2012 نمایش داده شد .آخرین فیلم رنه ( دوست داشتن , نوشیدن و آواز خواندن ) سال پیش ساخته شد و دربخش مسابقه شصت و چهارمین جشنواره فیلم برلین به نمایش درآمد. کسی چه می داند شاید اگر مرگ بسراغش نمی آمد وی همچنان فیلم می ساخت .
|
|
