تولد یک شهر
پژوهشی در شکل گیری شهر جدید بهارستان
بررسی ونقد کتاب
Sun 26 05 2013
رضا اغنمی
تولد یک شهر
پژوهشی در شکل گیری شهر جدید
بهارستان
محمد جهانبخش هرندی
ناشر: انتشارات گلبن – اصفهان
چاپ نخست : 1384 – اصفهان
ازکارهای نیک این دوران، مستند کردن پاره ای از زادروزها و پایه گذاریِ نهادهای اجتماعی – فرهنگی، به ویژه ایجاد شهر و شهرک دراستان های کشور است که دراثرتوسعه شهرنشینی و نیازهای زیستیِ مردم رواج پیدا کرده است. این کار در اکثر کشورهای جهان، به خصوص در اروپا ازسابقۀ دیرینه ای برخوردار است. تا جائیکه شکل گیری و تأسیس روستاها وخانه ها و دفترهای آمار ساکنان و هرگونه تحول منطقه را میتوان درکلیساهای هرمحل پیدا کرد ومورد مطالعه قرار داد. درسرزمین باستانی ما اما، اینگونه ثبت و ضبط ها در چند دهۀ اخیر رواج پیدا کرده است. آنهم به ضرورت افزایش جمعیت وتوسعه شهرنشینی. امروزه این قبیل کارهای ضروری بخشی از بدنۀ فرهنگِ بشری درجوامعِ مدرن محسوب میشود. علاوه برآن در گسترش نهادهای گوناگون اجتماعی فرهنگی و سیاسی به منظور رفاهِ امور وپیشرفتِ مردم نقش عمده ای دارد. قدرت قانونی این نهادها متکی به پایه های دموکراسی در جوامع پیشرفته میباشد. مایِۀ بسی خوشحالی ست که اخیرا کتابی درایران منتشر شده است که پیشزمینه های شکل گیری و تاریخ تولد شهری نوساز را مستند کرده است. میباید به پایه گزارانش درهرلباس و مرام که باشند و هستند ارج نهاد. فراموش نباید کرد که امروزه، حتا با دانش ترین افرادِ هموطن ما از تأسیس شهرها چه کوچک و چه بزرگ اطلاع درستی ندارند. نه سندی هست و نه علاقه ای به دانستن اینکه فلان شهربزرگ با آن همه خانه های دلگشا و کوچه باغ های پرجویبار و معماری های زیبا و تاریخی با مناره ها و گلدسته ها درچه سالی و به چه انگیزه ای به دست چه کسانی شکل گرفته وتحول پیدا کرده و بطور مثال امروزه شده است اصفهان. با چنین سابقۀ رخوت و اعتیاد بیفکری، اقدام نیک نویسنده همانگونه که درمقدمه نیز ذکرش رفته است :«اقای جهانبخش هرندی این سناریوی [ایجاد شهرهای جدید] را ازابتدا تا به امروز به تصویر کشیده است» جای سپاس دارد و بایستی زحمات فرهنگی اش را ارج نهاد.
نویسنده در پیشگفتار، ازسابقۀ شهرسازی میگوید: «اندیشۀ ایجاد شهرهای جدید به شکل امروزی اولین بار دراواخر قرن هیجدهم درانگلستان، با شهر جدیدی به نام "لچ ورث" عملی گردید این شهرنتیجۀ ایده نظری باغ شهر به صورت یک دهکده آرام وهمراه با امکانات اولیۀ شهری بود.» در زیرنویس همان برگ شکل گیری و تاریخ احداث لچ ورث را، به همت دومعمار و طراح توضیح داده وروایت خود را مستند کرده است.
فهرست طولانی عناوینِ کتاب نشان میدهد که نویسنده با دقت وکنجکاویِ مسئولانه، مسائل گوناگون امرِ رفاهیِ جامعه را درابعاد گسترده زیرنظرداشته است؛ و همین نگاهِ چند جانبه مسئولیت شغلی ایشان را توضیح میدهد.
به روایت نویسنده، شهر تازه مولود بهارستان درجنوب شرق اصفهان و در محور جاده اصفهان شیراز قرار گرفته است. و زمینه های ساختاری« آن طی مصوبه 108338 مورخه 20/12/1366 هیئت وزیران، احداث شهرهای جدید به تصویب رسید».
در پی توضیحات لازم دربارۀ تاریخ شهروشهرنشینی، پای روایت نویسنده نشسته با شوق تمام مطالعۀ «تاریخچۀ بهارستان قبل ازاحداث شهرجدید» را ادامه دادم. پس از مقدمه ای فشرده میگوید: «مکانی که هم اکنون به نام بهارستان شناخته می شود، قبلا روستای حجت آباد نام داشته است و منطقه ای درجنوب شرقی اصفهان در بستر کوه های لاشتر و کلاه قاضی.» سپس در باره موقعیت آب وقنات وقلعه و خانه وباغ و محصولات کشاورزی محل اطلاعاتی دراختیارخواننده قرارمیدهد. «مالک این روستا (حجت آباد) میرزاصادق خان فاطمی فرزند مشیرالملک بوده است که درسال 1310 حجت آباد را با کلیه متعلقات از دامنه کوه تا غرب "کیجی" به مبلغ یکهزار تومان به نام خود به ثبت رسانده است و در همان سال، آن را به حاج محمدباقر الفت فروخته است». الفت که شاعرعارف مسلکی بود و آثار ادبیِ چندی از او به یادگار مانده، نام حجت آباد را به بهارستان برگردانده و ویرانی آن محل را درسروده هائی گفته است: «چو ویران گشت کاخ حجت آباد/ سراسر آب و خاکش رفت برباد....» الفت، چند سال بعد آنجا را فروخته و پولش را صرف امور خیریه میکند. تا اینکه درگذر ایام بخشی از زمین ها نصیب هوانیروز شده به نام کوی ولیعهد، که «پس ازانقلاب اسلامی ... ... نام کوی ولیعهد به کوی ولیِ عصر تغییریافت ... ... اکنون حجت آباد که روستائی با 10 هکتار وسعت بود به شهری با سه هزار هکتار مساحت تبدیل شده که با دارا بودن بیش از 35000 واحد مسکونی پذیرای هزاران نفر ازهموطنان گرامی شده است».
اجرای شهرسازی بهارستان ازسال 1365 شروع شده است. با رعایت اقداماتِ اولیه: از آزمایش های فنیِ خاک و مقاومتِ زمین و دیگر مسائل ضروری. فاز اول برای تأسیس ساختمان های مسکونی در شش محل. با ایجاد راه های ارتباطی نخستین عملیات درمحله 2 آغاز میشود. هماهنگی وسرعت هریک از کارگاه های عملیاتی از مسائلی ست که هرندی، درعنوان های مربوطه به شرح آن ها پرداخته است. همو، روابط اداری سازمان های مسئول را نیز جا به جا یادآور شده و با حسن نیت، همکاری های آنها را مطرح میکند. با این حال دربستر جاری امور، تا کار به سامان برسد، مشکلاتی که بیشتر، ناشی ازمسائل فرهنگی و نابسامانی های اقتصادی است پیش آمده که نویسنده مطرح کرده است: «انعقاد قرارداد های لازم جهت تأمین آب، برق، فاضلاب وتلفن تا سال ها پس ازآغازعملیات اجرایی شهر به طول انجامید. ... » نیاز بیشترمردم به خانه و روی آوردن نیازمندان، مشکلات تازه و پیش بینی نشده ای را فراهم میآورد که نویسنده، با خوانندگان درمیان گذاشته است.
به روایت نویسنده، پس ازپانزده سالی که از تأسیس بهارستان گذشته: «بهارستان کارنامه ای درخشان را از فعالیت ها و اقدامات در زمینه جذب و اسکان جمعیت دارا میباشد. ... ... جمعیت شهر درافق نهایی، درسال 1390 به 320 هزار نفر میرسد. هرچند بیش از 11 سال از شروع اسکان دراین شهر نمی گذرد». وجالب اینکه ساکنین بهارستان: «ترکیب شغلی شهروندان، هم اکنون 21% ازجمعیت شاغل را کارمندان وکارکنان آموزش و پرورش، 52% را کارمندان و کارگران ادارات دولتی و 27% باقثمانده را مشاغل آزاد تشکیل می دهند.»
با افزایش جمعیت ایران تأسیس اینگونه شهرک ها درزمین های بایر میان شهری، و مهمتر، برای جلوگیری از تراکم جمعیت و مشکلات جنبی در شهرهای بزرگ، کار بسیار ضروری میباشد که امید است با درایت کامل وبرنامه های درست و به ویژه با درنظر گرفتن نکاتِ فنی جهت جلوگیری از آسیب های ویرانگر زلزله؛ با این یادآوری که سرزمین ایران از نقاط زلزله خیز جهان قرارگرفته است و حتما، در زیرساخت هرگونه ساختمان باید وباید درپروژه ها رعایت کرد. این نکته را نیز یادآوری کنم که اجرای طرح ضد زلزله درساختمانسازی کارشاقی نیست بلکه: در اتصال میله های آرماتور ازپایه ریزی شروع وساختمان را بهم کلاف میکند؛ خلاصه میشود. هزینه اجرای آن شاید یک درصد کل را نیز در برنمیگیرد.
نویسنده درمعرفی شهرجدیدالتأسیس بهارستان، از ساختارهای رفاهی ساکنان گرفته تا تسهیلات لازم رفت و آمد آن ها به مراکزکار و کارگری درفاصلۀ ای کوتاه با اصفهان و «جذب بخشی از فعالیتهایی که منحصرا دراصفهان متمرکزهستند» را به درستی توضیح داده است. طرفه اینکه استفاده از زمین های موات کار بسیار شایسته است که در این گونه کارهای عمرانی، از آسیب رساندن به زمین هایِ آباد کشاورزی جلوگیری میکند.
هرندی، که با علاقه و ذوق حرفه ای مسائل شهرسازی را دنبال میکند، با معرفی وستایش خدمات بانیان و کوشندگان در راهِ عمران و آبادیِ کشور، فارغ ازمقام و لباس، نشان میدهد که رفاه وآرامش هموطنان مشغلۀ ذهنی اوست و دراین وانفسای کنونی به این اعتماد به نفس اش باید ارج نهاد.
عنوانِ «مشخصات شهرهای جدید کشور» که لیست کامل آن ها در برگ 39 آمده است، نشان میدهد که در: تهران – اصفهان – مشهد – بوشهر– بندرعباس – تبریز– زابل – چهاربهار – اهواز– اراک شهرک های جدید، ایجاد شده است. به امید اینکه نویسنده کتاب، دربارۀ چگونگی ومراحل پیشرفت برنامه ها واجرای کار در دیگر شهرها اطلاعات بیشتری دراختیار خوانندگان بگذارد.
باسپاس ازجهانبخش هرندی، که با این کارخیر فرهنگی، حداقل، من بیخبرِ وخارج نشین را از یک کاربسیارمفید عمرانی، برای رفاهِ هموطنان آگاه ساخت.