رویدادهای روزهای داغ سال۱۳۳۲ (۱۹۵۳)
از زبان روزنامه‌های سوئد - بخش سوم
بر گردان کوروش گلنام
Mon 11 02 2013
بخش سوم
پیش گفتار
۱ـ پس از مدتی کوشش یا استفاده از فیلم‌های تهیه شده از روزنامه‌های گذشته سوئد در آرشیو کتابخانه مرکزی سوئد، خبرهایی در باره روزهای داغ سال‌های ۱۳۳۲ ایران در روزنامه‌های سوئد به ویژه روزنامه «اخبار روز» که از مهم‌ترین روزنامه‌های صبح سوئد است را یافته و مناسب دیدم تا آنجا که می‌سر است و زمان و نیرو اجازه می‌دهد، آن‌ها را به فارسی بر گردانم. شوربختانه کپی‌هایی که از این بخش از روزنامه‌ها تهیه شد ازکیفیت خوبی بر خوردار نبوده و من با سختی و‌گاه با یاری ذره بین آن‌ها را خوانده‌ام.
۲ـ کوشش شده است که اصل خبر‌ها همآن گونه که آمده است، به فارسی برگردانده شود.
۳ـ در بیشتر نوشته‌ها به جای واژه ایران از «پرشین» استفاده شده است با وجود آنکه در آن زمان رضا شاه آن را به ایران مبدل ساخته بود. من در همه جا از واژه ایران استفاده کرده‌ام.
۴ ـ برخی آمار‌ها که در این روزنامه‌ها آمده، می‌تواند زیاد دقیق نبوده و‌گاه با هم خوانایی نداشته باشند ولی به هر رو آماری است که آن روزگار در سوئد منتشر شده است.
دنباله گزارش ۱۷ اوت ۱۹۵۳، رویه ۵ با تصویری از ژنرال زاهدی
ماشین‌های جنگی و دسته‌های بزرگ سربازان در عصر یک شنبه تهران را با زره پوش‌ها احاطه کرده بودند. در خیابان‌ها جمعیت زیادی از جوانان نیروی سوم که از مصدق پشتیبانی می‌کنند با تظاهرات کنندگانی از حزب کمونیست توده که پزچم‌هایی با نوشته‌هایی علیه شاه را اینجا و آنجابا خود حمل می‌کردند، دیده می‌شدند.
بعد از ظهر یکشنبه هواپیمای شاه و ملکه ثریا در حالیکه آن‌ها جز دو کیف دستی به سختی پر شده چیز دیگری همراه نداشتند، در فرودگاه بغداد به زمین نشست. آن‌ها یک ربع ساعتی منتظر شدند تا نماینده‌ای از وزارت امور خارجه عراق برای خوش آمد گویی از راه رسید. شاه تنها یک درخواست داشت و آن اینکه تا رفتن به اروپا چند روزی در بغداد باشد.
زمانی که شاه به بغداد رسید لباس غیر نظامی داشت و ملکه نیز لباس پاریسی زیبایی به تن داشت.
بنا بر اعلام دولت ایران در باره دوازده ساعت هیجان در تهران، این خود مصدق بود که کوشش برای کودتا را خنثا (خنثی) کرده بود.
در اعلامیه دولت آمده است که: یک کودتای نظامی در نیمه شب یک شنبه ساعت ۲۳. ۳۰ وسیله افسران وسربازان گارد شاهنشاهی مجهز به شصت تیر و دیگر سلاح‌ها آغاز شد. آن‌ها وزیر امور خارجه فاطمی و رجبی وزیر راه و مهندس زیرک‌زاده را یازداشت نمودند. کوششی نیز برای دستگیری وزیر دفاع به عمل آمد ولی او در خانه نبوده و همچنان در دفتر کار خود بود.
سپس سر هنگ نصیری فرمانده نیروهای گارد شاهنشاهی، برای دستگیری نخست وزیر مصدق همراه سربازان با تانک به محل اقامت او رفت ولی نگهبانان خانه مصدق خود او را دستگیر نمودند. گارد شاهنشاهی سپس ارتباط تلفنی ناحیه وزارت دفاع را قطع کرده و پس از آن معاون وزیر دفاع سرتیپ کیانی [در متن با اشتیاه «کانیا» آمده است] را دستگیر نمود. پس از آن فاطمی و دیگران از زندان شاه به منطقه وزارت دفاع برده شدند ولی چون آن ناحیه را در کنترل نداشتند، دوباره آن‌ها را به جای نخست بازگرداندند. در این فاصله ولی معاون وزیر دفاع توانست بگریزدو به نیروهای امنیتی گزارش دهد. آنان نیز توانستند سر کرده کودتا گران را دستگیر و فاطمی و دیگران را آزاد نمایند.
تصرف کاخ‌های شاه
مصدق به فوریت جلسه دولت را تشکیل و دستور تصرف همه کاخ‌های شاه را صادر کرد. بدین ترتیب کودتای حکومتی با همآن سرعتی که آغاز شده بود، پایان یافت. همه سربازان گارد شاهنشاهی و نگهیانان شخصی او خلع سلاح شدند. هیچ خشونتی رخ نداده و خونی ریخته نشد.
پس از آن مصدق فورن دستور داد که مجلس که شماری از مخالفان مصدق را در خود جا داده است محاصره شده تااگر کسانی با کودتا همراهی کرده‌اند، دستگیر شوند. مجلس یکشنبه منحل و مصونیت سیاسی که نمایندگان تا آن روز از آن بر خوردار بودند، بر داشته شد. در یک پیام رادیویی گفته شد که انتخابات دور ۱۸ محلس، طبق قانون اصلاح شده در همه استان‌ها انجام خواهد گرفت. در یک کنفرانس مطیوعاتی در نیم روز، وزیر امور خارجه فاطمی اظهار داشت که نمی‌توان گفت که در بار شاه در این توطئه دخالت مستقیم داشته است ولی نمی‌توان باور داشت که افسران و دیگر اعضای گارد شاهنشاهی بدون آگاهی مدیریت دربار در این کودتای ضد ملی شرکت داشته‌اند.
دستگیری اهالی مطبوعات در تهران
اقدام متقابل مصدق برقراری گونه‌ای حکومت نظامی است. از هم اکنون دستگیری مخالفان آغاز شده و در میان نخستین دستگیر شدگان پلیس مصدق، یکی از مهم‌ترین منتقدین او دکتر مصباح‌زاده [در متن به نادرست وصباح‌زاده آمده] سردبیر روزنامه کیهان وجود دارد.
فاطمی که چند ساعتی را در زندان کودتاگران گذراند، توانست حتا پیش از رفتن شاه پیامی برای مردم بفرستد. در این پیام او شاه را ماری خوانده بود که پشت همه دسیسه‌ها علیه دولت و ملت ایران پنهان شده است. او هم چنین شاه را آدم تنبلی خوانده بود که هم چون فاروق پادشاه مصر برده انگلیسی‌ها است.
بنا بر خبرهای منتشره، شاه پیش ازگریز از ایران ژنرال فضل الله زاهدی را به نخست وزیری گمارده بود. طبق قانون این حق شاه بوده و زاهدی اکنون به شکل قانونی نخست وزیر ایران است. ینا بر آنچه وزیر امور خارجه فاطمی در پیامی گفته است، زاهدی جایی در ایران پنهان شده است.
زاهدی مشکوک به همکاری با نازی‌ها در دوران جنگ
از زاهدی از یک سال پیش به عنوان مهم‌ترین رقیب مصدق و کاندید اصلی شاه برای پست نخست وزیری نام برده شده است. زاهدی طی این آخرین سال دوبار از سوی مصدق به اتهام فتنه‌گری و آشوب آفرینی یاز داشت شده است. در ماه مای، زمانی که پلیس در رایطه با مرگ رئیس پلیس تهران می‌خواست از او بازجویی کند، او به مجلس پناه برد تا بتواند به عنوان سناتور از مصونیت سیاسی خود استفاده کند. تنها در ۲۰ ژوئیه [حدود دو ماهی بعد] زمانی که مصدق به او اطمینان داد که در امان است، از پناهگاه خود بیرون آمد.
ژنرال زاهدی که شاه او را به نخست وزیری برگزیده در دوران جنگ [دوم] زمانی که فرماندهی نیروی‌های دفاعی در جنوب ایران را بر عهده داشته است از سوی متفقین مشکوک به همکاری پنهان با نازی‌ها بوده است.
او همراه با نازی‌ها برنامه ریزی کرده بود که به نیروی هوایی نازی‌ها اجازه استفاده از حاک ایران را بدهد. زاهدی وسیله یک مأمور انگلیسی بنام فیتزروی مک لین (۱)، هم اکنون نماینده محافظه کار مجلس انگلیس، به گروگان گرفته شده بود. نام برده درکتاب خاطرات خود (۲) که در باره سرگدشت او در دوران جاسوسی و مأموریت مخفی است، یاد آور شده است که در میان برگه‌های شناسایی زاهدی سندهایی حاکی از همکاری او با نازی‌ها وجود داشته است.
انتظار می‌رود مصدق رئیس جمهور شود
تهران ـ یکشنبه
انتظار می‌رود که کودتا در ایران که مدت‌ها از سوی حزب کمونبیت توده یش بینی می‌شد، منتهی به ریاست جمهوری مصدق شود. تظاهرات‌های خشونت آمیز که در آن کمونیست‌ها نیز شرکت داشتند، روز یکشنبه به سود مصدق انجام گرفت. منابع نزدیک به دولت روز یکشنبه گفتند که همه موسسات آمریکایی در ایران احتمالن (احتمالا «) بسته خواهند شد زیرا گمان دست داشتن آمریکایی‌ها در دسیسه و کودتا علیه مصدق می‌رود.
بر گردان کوروش گلنام
شنبه، ۲۱بهمن ۱۳۹۱ ـ ۹فوریه۲۰۱۳
پا نویس:
Fitzroy Maclean - 1
Eastern Approaches -2