نا آگاهی ، وابستگی و سر سپردگی
کودتای ۲۸ مرداد
امیر حسین لادن
بنا به اظهارات سازمان اطلاعاتی
امپراتوری انگلیس (اِم آی 6 ) ،
دشمن شماره یک
محمد مصدق:
"مصدق درستکار و حقیقتاً مصمم بود
که مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشورش را رتق و
فتق کند اما گفتار تند و ضد انگلیسی اش برای ما
قابل تحمل نبود و نمی توانستیم او را بپذیریم!" (1)
اما بر عکس آمریکائی ها ، ابتدا
چنین نظری نداشتند.
کِنِت لاو
، ژورنالیست آمریکائی می نویسد: "مصدق
مردی فعال ،
باهوش ، خوش برخورد ، زیرک ، بذله گو و بسیار
فهمیده بود. "کنت
لاو ، که در سال 1332 از طرف نشریۀ نیویورک تایمز در تهران بود
،در مخفی گاه جاسوسان انگلیسی و آمریکائی ، با
اردشیر زاهدی ملاقات و مصاحبه کرده و پس از دریافت یک کپی از فرمان
نخست وزیری سرلشگر زاهدی ، گزارشی به نشریه اش مخابره می کند.
کنت لاو ، سالها بعد ، پایان نامه فارغ التحصیلی
خود را در بارۀ
کودتای 28 مرداد و "نقش آمریکا در استقرار مجدد
پهلوی" نوشت. (2)
هاری ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا ، با
بهره گیری از قوای نظامی و توسل به زور از طرف
دولت انگلیس در مقابله با ایران مخالف بود و می
گفت که شرکت نفت می بایستی مشکل را با توجه
به خواست های بالحق ایران حل کند. برای
مثال به آنان گفت که شرکت های آمریکائی با
کشورهای نفت خیز 50 -50 کار می کنند و شما به
ایران شانزده درصد می دهید و حتی
اجازه نمی دهید که دفاترتان را بررسی کند!
شرکت نفت و دولت انگلیس بدون نشان
دادن کوچکترین انعطاف پذیری قصد داشت که در
خرمشهر قوای نظامی پیاده کرده و بقول اَتلی (نخست وزیر
انگلیس) حق ایران را کف دستش بگذارند که
آمریکا اجازه نداد.
آقای آَتلی ، عملیات بوکانیر برای تصرف
تأسیسات نفتی ایران را تصویب کرده بود و
چند واحد چترباز به پایگاه تریپولی برای
اشغال آبادان
فرستاد که با مخالفت هاری ترومن ، رئیس جمهور
آمریکا متوقف گردید.
دولت چرچیل که جانشین دولت اَتلی بود ،بجای تصرف نظامی ، برنامۀ کودتا را طرح و برای
توافق و شرکت دادن آمریکا در این امر ، با یک تیم عظیم وارد
عمل می شود.
ویلیام فریزر رئیس شرکت نفت معتقد
بود که به خواست های ایران باید بی توجه بود
و با مصدق نیز کنار نباید آمد.
او می گفت که
مصدق را یک لحظه نباید راحت گذاشت تا بالاخره سرنگون شود و آنوقت
ایرانیان مجبور به مذاکره و همکاری خواهند
شد.
در لندن ، در دفتر اِم آی 6 ، هنگام
بررسی کودتا ، سفیر انگلیس در ایران فرانسیس
شپارد و یان میلن ، مأمور اِم آی 6 در تهران می
گویند که ما
چندین عامل در مجلس داریم و هر چه بگوئیم و نیاز باشد ، انجام
خواهند داد گوردن سامرست یکی از رؤسای
شرکت نفت که تازه از تهران بازگشته بود ، می گوید
که شاه کاملاً آمادۀ همکاری است.
کرمیت روزولت
مسئول سازمان سیا در خاورمیانه که در این جلسه شرکت داشته ، ملاقات و مسائل
مورد بحث را به
آلن دالس ، معاون سیا در واشینگتن گزارش می دهد.
کرمیت روزولت
و آلن دالس که می دانستند سمپاتیِ ترومن و آچسن وزیر
امور خارجه اش با مصدق و ایران می باشد ، تصمیم می گیرند که طرح برنامۀ گودتا را تا
اتمام دورۀ ترومن متوقف نگهدارند.
پس از روی کار آمدن حکومت
جمهوریخواه آیزنهاور فعالیت مشترک آمریکا و
انگلیس برای سرنگونی دولت مصدق آغاز می
گردد. تیم انگلیسی با شرکت پاتریک دین و
کوچران و تیم آمریکائی جان فاستر دالس ، آلن
دالس ، ژنرال اِسمیت و کرمیت روزولت چندین
روز متوالی ملاقات ، مذاکره و برنامه
ریزی می کنند.
چندین جلسه دیگر نیز در واشینگتن ،
لندن ، بیروت با شرکت مأمورین جهت برنامه ریزیِ
عملیات و نحوۀ همکاری صورت می گیرد. برنامۀ
آمریکا برای سرنگونی مصداق ، به نام "عملیت آجاکس"
به سرکردگی کرمیت روزولت و برنامۀ انگلیسی ها
به نام "عملیات چکمه" به سرکردگی مانتی
وودهاس مورد تأئید قرار می گیرد.
ژنرال لوشِن ترسکات رئیس ادارۀ سیا
در اروپا از اواسط 1940 تا اواسط 1950 بیش از
1200 مأمورِ مخفی برای مقابله با بلوک شوروی
داشت ، در سال 1953 او و ارتش مخفیِ "سیا"
پشتیبانِ "عملیات آژاکس" برای سرنگونی
حکومت مردمسالار ایران شدند.
هدف کودتای انگلیسی-آمریکائی 28 مرداد
سرکوب کردن نهضت ملی ایران و جلوگیری از ملی
شدن نفت ، ادامۀ چپاول ثروت کشور و استقرارِ
دولتی وابسته و مطیع بود.
ریچارد اِستوک ، رئیس کمیسیون
پارلمان انگلیس برای بررسی به مسألۀ ایران و
انگلیس ، پس از سفر به ایران و تجسس در مورد
خواست های ایران و انعطاف ناپذیری شرکت نفت
و سفارت انگلیس طی نامه ای به نخست
وزیر انگلیس می نویسد:"از زمانی که در تهران
با حقایقی در باب نفت آشنا شدم تا بحال
خاطرم سخت مشوش مانده است. ... چون
فریزر (رئیس
هیئت مدیره شرکت نفت) از دادن ترازنامه به بهانه ی اینکه
هنوز آن را بنظر اعضای هیئت مدیره نرسانده سر
وا زد. شنیده ام که در سال 1950 شرکت یکصدو
هفتاد میلیون پوند سود برده
است." استوک می نویسد:"ترازنامۀ سال
1949 شرکت نفت پنجاه و سه میلیون پوند خرج
را هشتاد و یک میلیون بحساب آورده ، و بیست و هفت میلیون از بابت تاوان پالایشگاه
حساب کرده
است. ترازنامۀ کل هفتاد و دو میلیون پوند را یک صد و
ده میلیون حساب کرده و در صورت حساب نفتکشها هم چهل میلیون
پوند را پنجاه
میلیون بحساب آورده است. بی گمان ایرانیان از این
موضوع و این حساب سازی ها آگاهند." (3)
مانتی وودهاس رهبر "عملیات
چَکمه" سازمان اِم آی 6 برای سرنگونی دولت
مصدق می گوید: " شاهنشاه آریامهر مطیعانه از طرف ما در
ایران با زور ، بی رحمانه ، غرق در
فساد مالی و
اخلاقی و در انزوای مطلق سلطنت کرد." (4)
هزینۀ کودتا:
بنا به نوشته ی کرمیت روزولت ، او
یک میلیون دلار با خود به ایران آورد ،
75000 دلار خرج تظاهرات خیابانی کرد و بقیه را پس از
کودتا تحویل شاه داد. کودتاچیِ دیگر
آمریکائی ، ژنرال شوارتسکف (عمویِ ژنرال شوارتسکف ، فاتح عراق) که متخصص تظاهرات خیابانی
بود جداگانه
وارد ایران شد. (5)
"ژنرال شوارتسکف ، با گذرنامه سیاسی
و دو چمدان ، محتوی میلیون ها دلار به تهران آمد و
با شاه ، سرلشگر زاهدی و سرلشگر ارفع
ملاقات کرد." (6)
"... پس از برقراری ارتباط تلفنی با تهران
و صحبت با دست
اندرکاران اصلیِ واقعه معلوم شد که آیت اله بهبهانی
هزاران تن از طرفداران خود را بسیج کرده است.
ژنرال آمریکائی ، شوارتسکف نیز وارد عمل شده بود ...
گفته شد طی آن چند روز ، شوارتسکف بیش از
6,000,000 دلار خرج کرده است." (7)
"ریچارد کوتام که در دوران حکومت مصدق ، مأمور
خدمت در سفارت
آمریکا بوده در کتاب خود ، به تقسیم دلارهای
"بهبهانی" بین چاقوکشان و ملاها اشاره کرده
است."
روزنامه لوموند نیز در شماره 17
سپتامبر 1953 نوشت:"چک شماره 703352 به مبلغ
3,2643,000 تومان از بانک ملی ایران وصول شد ، با این
پول چند هزار ولگرد و زاغه نشین برای آشوب و غارت
اجیر شدند و نیز چند تن از روحانیون را
خریدند." (8)
"عوامل سفارت و "سیا" روز
بعد (28 مرداد) نیز با مراجعۀ مجدد به بانک ملی
ایران در صدد تبدیل مبالغ بیشتری دلار آمریکائی به
ریال شدند که به دستور دکتر نصیری مدیر کل
بانک ملی ، این تبدیل انجام نگرفت ، به
همین دلیل در آنروز دستمزد عده ای از مزدوران
تظاهرکننده در خیابانها ، به دلار پرداخت
شد."
"کنت لاو
خبرنگار روزنامه نیویورک تایمز می نویسد از وفور دلار در بازار
تهران پس از کودتای
28 مرداد قیمت دلار از 128 ریال تا 50 ریال سقوط کرد." (9)
کریستوفر "مانتی" وودهاس ، مسئول انگلیسیِ سرنگونی
مصدق می
گوید:"خرج ما دو میلیون پوند انگلیسی و یک
هواپیما اسلحه بود که من در یک پایگاه
نظامی در حومه تهران پیاده کردم. (10
)
کوتای 28 مرداد
ادارۀ "سیا" در ایران با نشر
شایعه های دروغ برعلیه دولت مصدق ، پرداخت
پول به افسران پاکسازی شده ، ملاهای فاسد و
اوباش و ارازل جهت برقراری هرج و مرج و
برپائی اغتشاش ، سعی داشت که مصدق را از کارهای مثبتِ
روزانه برای ادارۀ مملکت باز داشته و آسوده
نگذارد.
گاهی او را همدست کمونیستها و روزی
نوچه ی انگلیسها وانمود کند که به وجهۀ ملی
او لطمه زده ، دامن او را لکه دار
کنند.
لوی هندرسون سفیر آمریکا در ایران نیز با
ایفای نقش دوست مردم ایران بودن ، در پس پرده خودش
و سفارت در اختیار کودتا قرار داشتند.
رهبران کودتاچیان کرمیت روزولت ، ژنرال شوارتسکف
و مانتی وودهاس
یکایک جداگانه وارد ایران شدند. کرمیت روزولت با
ماشین از طریق عراق با اسم مستعار
"جیمز لاکریج" ؛ ژنرال شوارتسکف که مشاور
سابق ژاندارمری ایران بود زیر پوشش ملاقات
با دوستان قدیمی با هواپیما وارد تهران
شدند و مانتی وودهاس با یک هواپیما اسلحه
و دو میلیون پوند انگلیسی در یک فرودگاه
نظامی در حومۀ تهران پیاده شد.
"شاه با وجود اطلاع از کوشش های
انگلستان و آمریکا برای برانداختن دولت مصدق و
اطمینان یافتن از پشتیبانی لندن و واشینگتن
از او ، معهذا قادر به تصمیم گیری نبود و
به رغم توصیه آنها ، جرئت نمی کرد فرمان عزل مصدق
را صادر کند.
... برای مطمئن ساختن محمد رضا شاه از پشتیبانی کامل از او ،
سازمانهای جاسوسی "سیا" و "اینتلجنت
سرویس" که مدتها با اشرف (خواهر شاه) در تماس
بودند ، او را با پیام مخصوصی برای شاه به
تهران فرستادند." (11)
عوامل موفقیت کودتای 28 مرداد:
- گروهی از امراء و افسران ارشد بازنشسته
وابسته به
دربار و همچنین افسران پاکسازی شده که عامل اجرای توطئه های
ضد ملی شده بودند و پیروزی نهضت مردم را به زیان
خود می دانستند
- روحانیون فاسد و مزدور به رهبری
ابوالقاسم کاشانی ، مجتبی بهبهانی ، بهاءالدین نوری و
احمد کفائی
که عده کثیری از مردم تهران را بسیج کردند تا به طرفداری از شاه دست به تظاهرات
بزنند.
- اجیر کردن چاقوکشان ، اوباشان و زاغه نشینان برای
آشوبگری ، هرج و مرج و غارت.
- همکاری کامل دربار
- سازمان جاسوسی "سیا" و
"اینتلجنت سرویس"
- همکاری مستشاران آمریکائی جهت خنثی
کردن عملیات نظامیان ملی
- خیانت حزب توده
- خیانت بعضی از یاران مصدق و همکاری
آنان با دربار و عوامل کودتا
و خلاصه آنکه بدون همکاریِ
تعدادی ایرانیِ وطن فروش و مزدور بیگانگان ، کودتای 28 مرداد به هیچوجه امکان
موفقیت نداشت!
پس از کودتای آمریکائی-انگلیسیِ 28 مرداد ، سرنگون
کردن تنها دولت مردمسالار قرن بیستم ایران و
بازگشت شاه از رُم ؛ شاه شاهان گیلاس شامپاین خود
را بلند می کند و
به کرمیت روزولت رهبر "عملیات
آژاکس" سازمان سیا برای کودتای 28 مرداد ،
می گوید:" من سلطنت ام را مدیون خدا ،
ارتش و شما هستم." (12)
امیر حسین لادن
ahladan@earthlink.net
(1) اِم آی
6 استیون دوریل
(2) جنبش ملی شدن صنعت نفت
ایران
سرهنگ غلامرضا
نجاتی
(3) خاطرات و تألمات
مصدق دکتر
محمد مصدق
(4) اِم آی 6
(5) ضد کودتا
کرمیت روزولت
(6) جنبش ملی شدن
(7) ثریا اسفندیاری
بیوگرافی
(8) جنبش ملی شدن
(9) جنبش ملی شدن
(10) جنگ بزرگ برای
تمدن رابرت فیسک
(11) جنبش ملی شدن
(12) ضد کودتا
