مصاحبه با ویدا حاجبی
در باره انتخابات ریاست جمهوری در فرانسه
عصر نو- در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه، آقای نیکلا سرکوزی رهبر حزب یو- ام –
پ (اتحاد برای جنبش مردمی) توانست
خانم سه گولن رویال از حزب سوسیالیست فرانسه را شکست دهد. در واقع صف آرائی
این دو، رویاروئی نیروی چپ و راست در فرانسه بود. گر چه موسسات نظر سنجی در این
اواخر همگی بر پیروزی آقای سرکوزی تاکید داشتند، اما موضع جانبدارانه آقای
بایرو، رهبر حزب سانتریست فرانسه از خانم
رویال، یعنی حزبی که در دور نخست انتخابات 18 در صد آراء را بدست آورده بود، امید
پیروزی خانم رویال در انتخابات را، هر چند کم سو، در دل هواداران نیروهای چپ زنده
کرده بود. اما بالاخره 53 در صد مردم فرانسه با دادن رای به آقای سرکوزی تمایل خود
را به برنامه او نشان دادند. در رابطه با این انتخابات با خانم ویدا حاجبی، از
مبارزان قدیمی و پرسابقه سیاسی ایران، مصاحبه ای انجام داده ایم که از نظرتان
می گذرانیم.
خانم حاجبی شما به دلیل
زندگی واقامت طولانی مدتتان در فرانسه و به ویژه شناختتان از جامعه فرانسه و فعل و
انفعالات سیاسی آن، انتخابات ریاست جمهوری در فرانسه را از نزدیک دنبال کرده اید،
می خواستیم در این رابطه، پیش از هر چیز بپرسیم که دو کاندیدای اصلی فرانسه،
در پاسخگوئی به چه مشکلاتی خود را نامزد ریاست جمهوری فرانسه کرده بودند؟
ویدا حاجبی- در این دور
انتخابات ریاست جمهوری، جامعه فرانسه به گونه ای بی سابقه با بحرانی
اقتصادی و اجتماعی دست به گریبان بود. افزایش بیکاری، پایین بودن دستمزدهای حداقل، گسترش فقر،
افزایش قیمت ها، کاهش قدرت خرید، میزان هزینه ها و قروض دولتی، وضعیت
نابسامان حومه های مهاجرنشین و و و جامعه را با بحران و نارضایتی عمومی
(اعتصاب ها، تظاهرات خیابانی، شورش در حومه های مهاجرنشین و…) روبرو کرده بود. برنامة سگولن رویال، نامزد «سوسیالیست ها»
و سرکوزی، نامزد «اتحاد برای جنبش مردمی» (UMP)، در اصلاحات یا به بیانی دیگر در
پاسخی بود که این دو برای خروج از این بحران ارائه دادند.
عصر نو - برنامة آقای نیکلا سرکوزی و خانم سگولن رویال
در چه زمینه هایی باهم تفاوت دارند؟
و. ح.- پیش از هر
چیز، به گمان من، این نکته را نباید از نظر دور داشت که از یک طرف جریان های
دست راستی که اکنون بیشترشان در حزب «اتحاد برای جنبشی مردمی» گردآمده اند در
دو دور پیشین نیز در انتخابات پیروز شده بودند، یعنی ریاست جمهوری، دولت و مجلس طی دوازده سال در دست آنان متمرکز بوده. سرکوزی نیز
در دولت پیشین وزارت بودجه و مالیه و سپس وزارت کشور را در اختیار داشته و در حد
ممکن برنامه ها و قوانین مورد نظر خود را به اجرا درآورده است. منظورم
برنامه ها و قوانینی است که تا کنون در چارچوب سیستم سرمایه داری جهانی،
یا به بیانی دیگر سلطة بازار و سلطة سرمایة خصوصی و رقابت آزاد در فرانسه به اجرا
در آمده اند. برنامه ها و قوانینی که به ناگزیر شکاف های طبقاتی را
تشدید می کند، بخشی از جامعه را به حاشیه می راند، بیکاری و فقر را
درمیان لایه های تحتانی گسترش می دهد. برنامة انتخاباتی سرکوزی نیز- با
شعار «به یاری هم، هر کاری امکان پذیر است»- در حوزة اقتصادی، مالی، واگذاری باقی
ماندة بخش های دولتی به بخش خصوصی، دنباله یا مکمل همان برنامة دو دولت پیشین
است، منتها با ابهاماتی کمتر و قاطعیتی بیشتر. سرکوزی همواره به رک گویی و صراحتش
درکارزار تبلیعاتی بالیده است. با این همه، در پاسخگویی به نارضایتی عمومی،
پاره ای اصلاحات درمورد مشکلات و نابرابری های اجتماعی، از جمله قانون
برابری دستمزد برای زنان و مردان، اجرای قانون حق برابر حضور زنان درتصمیمات و
نهادهای دولتی و حفظ محیط زیست و غیره را نیز در برنامة خود گنجانده است.
از طرف دیگر برنامة سگولن رویال، به
نمایندگی سوسیالیست ها، نیز به ناگزیر دربرگیرندة اصلاحاتی بنیادین در وضع
موجود یا فرای حصارهای سرمایه داری جهانی نیست. می گویم به ناگزیر، چون
در وضعیت کنونی جهانی شدن سرمایه، نه تنها الگویی خارج از نظام سرمایه داری
به چشم نمی خورد، بلکه سوسیال دموکرات ها نیز همواره درپی راه
حل های میانی در چارچوب نظام سرمایه داری بوده اند. سگولن رویال هم
که با شعار «پیمان ریاست جمهوری» و «بازیابی اعتماد» پا به میدان انتخابات گذاشت،
راه حلی خارج از این چارچوب ارائه نداد. در کارزار انتخاباتی اش نیز همواره
بر الگوی کشورهای سوئد و نروژ، به عنوان دولت های رفاه، تأکید داشت. با این
همه ویژگی برنامة او در این بود که با روشی دموکراتیک، پس از یک دور، فکر
می کنم دوماهه، تبادل نظر و مباحثات جمعی در سراسر فرانسه، جمعبندی و تدوین
شد. در این جمعبندی بر ضرورت اجرای پاره ای اصلاحات در حوزه های مختلف
اقتصادی، حفظ محیط زیست، حذف نابرابری های اجتماعی، تبعیضات سنی و جنسی
تأکیدی ویژه شده است. همچنین اصلاحاتی را در مورد وضیعت حومه های مهاحرین
نشین درنظر گرفته بود که یکی از معضلات بارز جامعة فرانسه است،
عصر نو – در مورد این معضل آقای سرکوزی در گذشته و
همچنین در جریان تبلیغات انتخاباتی خود احساساتی منفی نسبت به خارجی ها بروز
می داد و بر خصوصیات تنگ نظرانه ملی تاکید داشت. انتخاب او نشان از رشد
روحیه ضد خارجی و غلبه ناسیونالیسم دارد. به نظر شما چرا روحیه ناسیونالیستی و
احساسات ضد خارجی در فرانسه رشد کرده است؟ آیا راه حلی در این باره ارائه شده است؟
و. ح.- واقعیت این
است که هنوز پنجاه سال پس از پایان دوران مستعمرات، پاسخی انسانی به مسئله و معضل
مهاجرانِ مستعمرهای سابق داده نشده است. مهاجرانی که بسیارشان درپی جنگ جهانی به
ضرب زور برای بازسازی خرابی ها به فرانسه منتقل و با دستمزدهای پائین به
کارهای سخت جاده سازی، بنایی و غیره گمارده شدند. فرزندان اینان بعد از سه یا چهار
نسل در حومه شهرها، محله های بسته و جدا، بدون امکانات و خدمات شهری و در
بیکاری مزمن روزگار می گذرانند. شورش های خودجوش سال گذشته در این
حومه ها هشداری بود به عدم امکان تداوم این تبعیضات. در عین آن که به نگرانی
جامعه در از دست دادن امنیت نیز دامن زد.
فزون بر این، تهدیدهای
بنیاد گرایان اسلامی علیه کشورهای غربی، گسترش بنیادگرایی در میان بخشی از
مهاجران، همراه با تبلیغات جریان های راست علیه مهاجران به تدریج نگرانی
عمومی و احساسات ضد خارجی را در جامعه تشدید کرده است.
راه حل سرکوزی در برابر این معضل
اجتماعی چندان تفاوتی با اقدامات گذشته اش در وزارت کشور ندارد. او بر این
است که از طریق مقابلة پلیسی، زندان و حتی استرداد شورشیان به گفتة او «ولگرد و
آشغال» می تواند بر این معضل فائق آید. پیشگیری از مهاجرت ازجمله
برنامه های ویژة سرکوزی به شمار می آید. از طریق پذیرش گزینشی و موردی
مهاجران.
اگر چه سگولن رویال با پیشگیری از
مهاجرت های جدید موافق است. اما با شعار انتخاباتی «دستیابی به صلح و امنیت
احتماعی»، رسیدن به هدف خود را، از جمله در فراهم آوردن زمینة ادغام اجتماعی
مهاجران تبعة فرانسه می داند. از طریق ایجاد کلاس های تعلیمات
حرفه ای برای جوانان با حمایت و نظارت دولت، حمایت و کمک های دولتی برای
آموزش جوانان برآمده از خانواده های تهیدست، افزایش تعداد آموزگاران در
مدارس، کاهش تعداد شاگردان در هر کلاس، اجباری کردن آموزش برای کودکان از سن 3
سالگی و از این دست اصلاحات.
عصر نو - اساسی ترین
محور و تفاوت اصلی برنامه دو نامزد ریاست جمهوری فرانسه چه بود؟ و پاسخگوئی به
کدام معضل و بحران را در کانون توجه خود قرار داده اند؟
و. ح.- به نظر من،
یکی از محورهای اصلی برنامة سرکوزی نگرش او نسبت به تمرکز و اعمال قدرتِ دولت است
یا به گفتة او «پایان دادن به ناتوانی دولت در تصویب قوانین و به اجرا در آوردن
آن». با تأکید بر این که «تعداد وزرا کاهش خواهند یافت [...] قوانین کمتری به
تصویب خواهند رسید، لیکن به اجرا در خواهند آمد».
با همین نگرش است که سرکوزی در کارزار
انتخاباتی اش همواره از شعار «اتوریته و امنیت» استفاده کرد. برای پیشگیری یا
تضعیف اعتصاب ها- که به دیدة او یکي از عوامل بحران بوده- در برنامة خود
تأکید می کند که «از همین تابستان، قانونی برای تضمین سرویس حداقل، در صورت
بروز اعتصاب، به تصویب خواهد رسید. در عوض این تلاشی که از کارمندانمان خواهم
خواست، آنان از توجه بیشتر، دستمزد بهتر و کار ارزشمندتری برخوردار خواهند شد»
در حالی که سگولن رویال، با اتکا به
شعار «صلح و امنیت اجتماعی» و «دستیابی به هماهنگی جامعه»، بر ضرورت اصلاحاتی
بنیادین در ساختار دولت و ایجاد جمهوری ششم تأکیدی ویژه داشت. از طریق تقویت نقش
نمایندگان مجلس، الغاء تعدد مسئولیت های دولتی برای نمایندگان، الغاء
اختیارات رئیس جمهور در مورد تصویب قوانین (مادة 3-49)، الغاء حق وتو سناتورها در
آنچه مربوط به قانون اساسي است، واگذاری ریاست کمیسیون مالی مجلس به عهده یکی از
اعضاء اپوزیسیون و حق رأی در انتخابات محلی برای خارجیانی که ساکن مداوم درفرانسه
هستند. همچنین استقلال قوة قضاییه از قوة اجرایی جزو برنامه او بود. در عین آن که
تقویت سندیکاها و مذاکره و تبادل نظر با آنان را پیش از اتخاذ هر نوع تصمیم و
تصویب هر نوع قانونی ضروری می دانست.
عصر نو - پائین آوردن مالیات
و تعلیق 35 ساعت کار در هفته، از محورهای تبلیغاتی سرکوزی در جریان انتخابات بود و
نظر مساعد بخشی از مردم فرانسه را جلب کرد. می خواستیم بدانیم که پائین آوردن
مالیات و لغو 35 ساعت کار در هفته به سود کدام نیروی اجتماعی در فرانسه است؟
و. ح- روشن است که
بیشترین کسانی که از پایین آمدن مالیات بردرآمد بهره مند می شوند
سرمایه دارانی هستند که بیشترین در آمد را دارند. حمایت جانی هالیدی، یکی از
خوانندگان مشهور و پردرآمد فرانسوی، از سرکوزی و بازگشت شتابزده اش از کشور
سویس امری تصادفی نیست. اما این را هم نباید نادیده گرفت که بخش وسیعی از کارمندان
و اقشار مرفه میانی نیز از پایین آمدن مالیات تا حدودی بهره مند
می شوند.
یکی دیگر از محورهای برنامة سرکوزی،
تعلیق قانون 35 ساعت کار در هفته و فراهم آوردن امکان افزایش ساعت کار اضافی
داوطلبانه و مصون از مالیات است. این امر نیز پیش از هر چیز به نفع
سرمایه داران است که می توانند به جای استخدام کارکنان اضافی، از ساعت
کار اضافی یک نفر بهره بیشتری ببرند. اما در عین حال کسانی هم که از دستمزدهای
پایین در رنجند از ساعات کار اضافی داوطلبانه حمایت می کنند.
سوسیالیست ها، برخلاف آن، برای
پیشگیری از تشدید شکاف طبقاتی همواره از حامیان پروپا قرص افزایش مالیات بردرآمد،
افزایش دستمزدها و کاهش ساعات کار بوده اند. لیکن سگولن رویال با این که در
برنامه اش درپی افزایش مالیات نبود، اما مخالف کاهش مالیات بود. بجز در مورد
کسانی که از دستمزدها و درآمدهاي پایین در رنجند. در عین آن که با حذف قانون 35
ساعت کار در هفته در پاره ای موارد (نه در همه جا) از طریق مذاکره با
سندیکاها و کارکنان موافق بود.
عصر نو - چرا سرکوزی توانست پشتیبانی 53 در صد مردم
فرانسه را جلب کند؟
و. ح.- بی تردید
عوامل متعددی در این انتخاب تأثیر داشته اند. اما ، به گمان من، بیش از
هر چیزبه خاطر توانایی است که سرکوزی، در مقام دبیرکلی حزب «اتحاد برای جنبشی
مردمی» از خود نشان داده است. او در این چند سال اخیر توانسته جریان ها و
محافل دست راستی را در یک حزب متمرکز و فعال کند. حتی بخشی از راست افراطی
(طرفداران لوپن در جبهه ملی) را نیز جذب کند. چند نفری را هم از حزب سوسیالیست جدا
و جذب کند، از جمله اریک بِسون، سخنگوی سگولن رویال را.
در عین آن که این توانایی در متمرکز و
فعال کردن «راست»، با رک گویی و صراحت و قاطعیت نیز همراه بود. . فزون براین که
سرکوزی توانست با مهارت و نیز با پشتوانة مالی و رسانه ای، خود را از عملکرد
منفی دولت گذشته جدا نماید. به طوری که از هم اکنون با آغاز ریاست جمهوری
سرکوزی، اصطلاح «پایان دوران راست شرمنده» یا «آغاز دوران راست بی عقده» در
رسانه ها و در تعبیرهای سیاسی رایج شده است.
علاوه بر این که سرکوزی در جایگاه
بلامنازع کنونی خود، دیگر از همکاری با پاره ای شخصیت های چپ نیز ابا و
نگرانی ندارد. از هم اکنون به طور رسمی از برنارد کوشنر، شخصیت سوسیالیست و به نام
جهانی، برای پذیرش وزارت خارجه دعوت کرده است. اگر چه کوشنر هنوز پاسخی به دعوت او
نداده است، لیکن این دعوت در شکستن انسجام و یک دستی چپ نقش مهمی خواهد داشت.
عصر نو - دلایل اصلی شکست چپ
فرانسه در این انتخابات چه بود؟
و. ح- واقعیت این
است که علاوه بر سرمایه دارن بزرگ، بخش گسترده ای از اقشار میانی جامعة
فرانسه در نظام سرمایه داری موجود از امکانات رفاهی بالایی (از شغل گرفته تا
تفریح و سفر و غیره) برخوردار شده اند. هم ازاین رو، برای اینان کسی که با
قاطعیت بلامنازعی تکمیل قوانین این نظام را با «اتوریته و امنیت» به عهده
می گیرد، جذابیت و به تبع آن محبوبیت می یابد.
فزون بر این که آلترناتیوهای چپ
نتوانسته اند در مقابل نظام سرمایه داری برنامه ای منسجم و قابل
تحقق به جامعه ارائه بدهند. حزب کمونیست که روزگاری قادر بود 25% از آراء جامعه را
به خود اختصاص دهد، در این انتخابات آرائش به 2% کاهش یافت. کل جریان های چپ
جدا از حزب سوسیالیست، تنها 10% از آراء را بدست آوردند. از این رو جمع کل آراء چپ
به اضافة سوسیالیست ها نتوانست از 47% فراتر برود.
هم از این رو در دور دوم انتخابات،
سوسیالیست ها کوشیدند آراء راست میانی (سانتریست ها) را به برنامة خود
جذب کنند. به رغم مباحثة دوستانة تلوبزیونی میان سگولن رویال و فرانسوا بایرو،
رهبر سانتریست ها، و به رغم آن که بایرو رسماٌ اعلام کرد که به سرکوزی رأی
نخواهد داد، بازهم بخش وسیعی از سانتریست ها به برنامة سرکوزی رأی دادند.
و این به رغم همة افشاگری هایی بود
که در طول انتخابات توسط پاره ای از روشنفکران و طرفداران چپ در مورد اعمال
خشونت ها، اعمال نظرها و شیوه های «اختلاف بینداز و حکومت کن» سرکوزی
انجام گرفت. به رغم شمارة ویژة مجله معتبرمارین بود که با عنوان «سرکوزی واقعی»،
با ارائة مدارک و اسناد در مورد اعمال نظردر رسانه ها و روش های
خشونت بار سرکوزی با تیراژ بي سابقة 500 هزار به فروش رفت. به رغم تدوین
کتابی بود که توسط Azouz Begag، یکی از وزرای دولت گذشته، در مورد اعمال نظر و زورگویی های
سرکوزی در هیئت دولت انتشار یافت.
درمورد این شکست، در خود حزب سوسیالیست
نظرهای متفاوتی وجود دارد. از نظر فرانسوا هولاند، دبیرکل حزب، دو مسئله موجب این
شکست شد: اول این که حزب بیش از حد روی نارضایتی عمومی نسبت به رفتار و اعمال
نظرهای سرکوزی و برنامه های دولت دست راستی و پیروزی بی سابقة چپ در انتخابات
محلی در دور گذشته حساب باز کرد. دیگر این که حزب در تبلیغ و تفهیم برنامة
انتخاباتی سگولن رویال کم کاری کرد.
اما نظردومینیک استروسکن، یکی از رهبران
قدیمی، یا به گفتة رسانه ها یکی از فیل های حزب، این است که این شکست
ضرورت بازسازی حزب را به نمایش گذاشت. ضرورت دستیابی به يک استراتژی مشخص، یک
برنامة مشخص و یک حزب مشخص. استروسکن همچنین دستیابی به اتحاد همة جریان های
چپ را، بدون ایدوئولوژی از پیش تعیین شده، ضروری می داند.
از طرفی دیگر، نظر سوسیالیست هایی
نظیر روکار و برنارد کوشنر بر این است که، در وضعیت کنونی داخلی و جهانی، منافع
حزب ایجاب می کند که بیشتر به سمت نزدیکی و ائتلاف با جریان های میانة
راست یا سانتریست ها گام بردارد.
به نظر می رسد مجموعة این اختلاف
نظرها، در پی سه دور شکست در انتخابات، نشان دهنده آن است که حضور فعال چپ در
اپوزیسیون برای تعدیل برنامه های دولت های راست کارآمدتر است از این که
برای رسیدن به قدرت در نظام موجود، برنامه های چپ هربار در جهت نزدیکی به
برنامه های راست و راست میانه تعدیل یابند.
عصر نو - آیا جامعه فرانسه
از این پس به سوی آرامش و امنیت می رود و یا ناآرامی؟ چرا؟
و. ح.- پیش بینی
آینده با داده های کنونی آسان نیست. به ویژه آن که انتخابات مجلس در پیش است.
روند وقایع بستگی زیادی دارد به امکان یا عدم امکان ائتلافی گسترده میان حزب
سوسیالیست و سایر جریان های چپ در انتخابات.مجلس. گر چه پیروزی یا شکست
سوسیالیست ها درانتخابات در چگونگی اجرای برنامه های سرکوزی تأثیر خواهد
داشت. اما آنچه که از هم اکنون می توان گفت این است که حمله به دستاوردهای
سیاسی واجتماعی مردم فرانسه توسط سرکوزی چندان آسان نخواهد بود. به نظر
می رسد جامعه فرانسه تا رسیدن به تعادل، روزهای آرامی در پیش نخواهد داشت.
