تلاش های فرهنگی ایرانیان در انگلستان

(بخش یازدهم)

محمود کویر

َظهور و سقوط یک سلسله

انتشارات توریس لندن ۲۲ نوامبر ۲۰۰۶ كتابی را با عنوان "ایران دوره ساسانی: ظهور و سقوط یك سلسله" به زبان انگلیسی منتشر می كند.

این كتاب نوشته "تورج دریایی" پروفسور تاریخ ایران باستان دانشگاه كالیفرنیا است و به چگونگی روی كار آمدن امپراطوری ساسانیان و در نهایت سقوط این سلسله می پردازد.

ساسانیان در قرن سوم میلادی از پارس برخاستند و با یک کودتای دینی زمام قدرت سیاسی را به دست گرفتند. آنها نیز مانند هخامنشیان توسعه طلب بودند تا آنجا كه تاریخ شناسان غربی كشورگشایی های این سلسله را تلاشی برای احیای عظمت امپراطوری هخامنشی می دانند.

پادشاهان ساسانی خود را جانشینان كورش و داریوش دانسته و بسیاری از سرزمین های شرقی را كه كوشانی ها در دوره اشكانی به تصرف خود درآورده بودند، دوباره از آن ایران ساختند.

این كتاب تمام ماجرای قدرت یافتن ساسانیان از پیروزی اردشیر ساسانی بر اردوان در دشت هرمزگان و بنیان گذاشتن امپراطوری ساسانی تا شكست یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی در مقابل اعراب را شرح داده است.

امپراطوری ساسانی را در ابتدای دست یابی به قدرت می توان یكی از خوش اقبال ترین سلسله های ایرانی به شمار آورد.

ساسانیان حتی پس از شكست از اعراب تمایل خود را به كشورگشایی از دست ندادند و بر اساس تحقیقات دریایی، بخش عظیمی از سپاهیان ساسانی به سپاه اعراب پیوست تا پایگاه خود را در منطقه حفظ كرده و سلطه خود را بر آسیای میانه ادامه و گسترش دهد.

پس از پایان یافتن سلطنت اعراب در دمشق در قرن نهم میلادی دوباره سلسله هایی ایرانی و مستقل در ایران به قدرت رسیدند و حتی در آن دوران نیز بعضی از پادشاهان مسلمان ایرانی خود را از نوادگان ساسان معرفی كرده و سبب شدند كه سلسله ساسانی هیچ گاه از یادها نرود.

تورج دریایی دكترای خود را از دانشگاه كالیفرنیای لوس آنجلس گرفته است.

از ایشان تاكنون مقالات بسیاری در زمینه تاریخ ایران باستان و جهان در نشریات سراسر دنیا انتشار یافته است . از مهم ترین كتاب های او می توان به شهرستانی های ایرانشهر (انتشارات مزدای آمریكا) و تاریخ و فرهنگ ساسانیان (انتشارات ققنوس تهران) اشاره كرد.

×××

ایران از خراسان تا فرات

سری دوم سخنرانی های انتستیتوی خاورمیانه لندن وابسته به مركز شرق شناسی و آفریقایی دانشگاه لندن از سوم مارس باسخنرانی پژوهشگران ایرانشناس از بریتانیا ، اروپا و امریكا در موزه بریتانیا آغاز می شود.
موضوع این سخنرانی ها كه با عنوان كلی "نقشه ایران : از خراسان تا فرات" ارایه می شود درباره دوره اشكانی در ایران باستان است.

نخستین سلسله سخنرانی هایی از این نوع همزمان با برپایی نمایشگاه امپراتوری هخامنشی در موزه لندن با موضوع هخامنشیان برگزار شد.

نخستین سخنران وستا سرخوش(كرتیس) مسیول بخش سكه های ایران باستان در موزه لندن است كه با موضوع " احیای ایرانیان در عصر پارتیان " سخن می گوید.

به باور سرخوش پارتی ها موفق شدند سنت های هنری عصر هخامنشی و خاور میانه باستان را با سابقه كوچ نشینی خودشان جمع آوری كنند. در همین مدت سبك های هلنیستی و نقش و نگارهای هلنیستی را نیز گرفتند.

سخنرانی دوم دوازهم اسفند برگزار می شود در این جلسه پروفسور دیوید بیوار استاد بخش هنر و باستان شناسی دانشگاه لندن درباره نخستین پادشاه هندوپارتی سخن می گوید.

تصویر شرق در امپراتوری روم موضوع سخنرانی پروفسور رولف مایكل اشنایدر ، استاد باستان شناسی كلاسیك دانشگاه لودویك آلمان است كه دهم مارس (نوزدهم اسفند) برگزار می شود.

بیست و یكم آوریل ( سی و یكم فروردین ) وانگ تیو ، درباره پارتی ها و چین صحبت می كند و یك هفته بعد ژوزف ویستهوفر استاد تاریخ باستان دانشگاه كیل از ایالت فارس تحت حكومت سلوكیان و پارتیان می گوید.
آخرین سخنران این سری پروفسور اكتر اسجاروو آقا خان ،استاد مطالعات ایرانی دانشگاه هاروارد است كه درباره متن اوستایی وندیداد سخن می گوید.

×××

دنیای فیلم

پرویز جاهد،‌ فیلمساز و مدرس سینما، برای نوشتن پایان نامه دوره دكتری‌ رشته «مطالعات سینما» برای دانشگاه «وست مینستر» لندن كه عنوان آن «ریشه‌های تاریخی موج‌ نو در سینمای ایران» بود، سراغ چند تا از چهره‌های مطرح سینمای آن زمان رفت كه یكی‌شان ابراهیم گلستان بود و دیگری‌ها: آربی آوانسیان و فرخ غفاری. در لیست جاهد سه فیلمساز بودند كه به اعتقاد او پیشگامان موج‌نو به حساب می‌آمدند: ابراهیم گلستان،‌ فرخ غفاری و فریدون رهنما.

از این سه نفر گلستان زنده بود و فرخ غفاری. رهنما را سرطان در ۴۵ سالگی (سال ۱۳۵۴) كشته بود و جاهد می بایست سراغ كسانی می رفت كه یادمانده‌ای از او داشته باشند. پس سراغ نسل بعدی فیلمسازان موج نو رفت : آربی آوانسیان و محمد رضا اصلانی. علاوه بر این دو جاهد منبع مهم دیگری هم پیدا كرد: «صادق صادق پور» را. او پسر صادق‌پوری بود كه در لاله‌زار تیاتر داشت. صادق‌پورِ پسر برای رهنما در فیلم «پسر ایران از مادرش بی‌خبر است» بازی كرده بود و حالا با نام «صادق آشا» و مدرك دكتری «مطالعات فیلم» در انگلیس كار می‌كرد.

برآمد گفت‌و‌گوی جاهد با گلستان كتابی شد به نام «نوشتن با دوربین» كه از این گفته ابراهیم گلستان كه «من با دوربین می‌نوشتم» گرفته شده بود.

جایی از گفت‌و‌گوی جاهد با گلستان درباره استودیوی فیلمسازی او بود. فیلمبرداری كه دراین استودیو با گلستان و گاهی برای گلستان كار می‌كرد «سلیمان میناسیان» بود. او«خشت و آینه»، «موج و مرجان و خارا»، «خانه‌ سیاه است» و«تپه‌های مارلیك» را برای گلستان و «قره كلیسا» را برای آربی فیلمبرداری كرده بود و بعد كه درِ استودیوی گلستان بسته شد و گلستان از كشور مهاجرت كرد ، رفت و با برادرش هراند میناسیان استودیویی به نام «چاپلین فیلم» ایجاد کرد. این دو برادر در این استودیو دو فیلم‌هم ساختند .
جاهد همان وقت كه با گلستان گفتگو می کرد، به میناسیان هم در لندن سر زد و خواست با او درباره «گلستان فیلم» و آدم‌هایی كه به آن‌جا رفت و آمد داشتند،مانند كریم امامی و دریابندری و تقوایی، گفت‌و‌گو كند . جاهد كتاب رادر ایران منتشر كرد و نسخه‌ای برای سلیمان میناسیان فرستاد. پس از این سلیمان قبول كرد تا با وی مصاحبه كند.

×××

سه شاهزاده ایرانی در انگلیس

"سه شاهزاده ایرانی" كتابی است درباره قهرمانان خردسال جهان و كودكی سه پهلوان ایرانی: زال، رستم و سهراب كه در سال ۲۰۰۵ توسط انتشارات "پنگوین" هندوستان برای كودكان انگلیسی زبان منتشر شده است.
نویسنده این كتاب "روهینی چودوری" نویسنده هندی ادبیات كودكان است و در آن بیست قصه را درباره دوران كودكی قهرمانان سراسر جهان روایت كرده است كه مهم ترین شان افسانه دوران كودكی زال، رستم و سهراب است كه عنوان كتاب نیز بر اساس آن تعیین شده است.

داستان اصلی كتاب به ماجراهای دوران كودكی سه قهرمان افسانه ای ایرانی كه چودوری از آنها به سه شاهزاده یاد كرده است، می پردازد. تصویرسازی جلد كتاب نیز به نوعی نشانه هایی از این سه كودك قهرمان را در خود دارد: كودك سپیدموی، زال است، كودك نیرومند، رستم و كودكی كه لبخند بر لب دارد، سهراب است.

روایت شیرین و مسحوركننده روهینی چودوری به خوبی توانسته است هیجان، شگفتی و سحرآمیزی این ماجراها را به خواننده خردسال منتقل كند.

روهینی چودوری دركلكته به دنیا آمده و از دانشگاه جاداوپور و فارغ التحصیل شده است. او كتاب های بسیاری را در حوزه ادبیات كودك به رشته تحریر درآورده است و در حال حاضر با خانواده اش در لندن به سر می برد.

از جمله كتاب های او می توان به مجموعه شش جلدی "داستان های میرا" برای خردسالان اشاره كرد كه روهینی تصویرسازی آنها را نیز خود بر عهده داشته است.

×××

• دكتر حبیب خسروشاهی، استاد و پژوهشگر جوان ایرانی عضویت هیات علمی دانشگاه «بیرمنگام».

دكتر حبیب خسروشاهی، استاد و پژوهشگر جوان ایرانی كه حدود چهار سال پیش پس از اتمام تحصیلات دكترا در «مركز تحصیلات تكمیلی در علوم پایه زنجان» به عضویت هیات علمی دانشگاه «بیرمنگام» انگلستان درآمده، به عنوان پژوهشگر اصلی گروه تحقیقات كهكشان‌های فسیلی این دانشگاه كه از معتبرترین و فعال‌ترین گروه‌های پژوهشی در این زمینه در دنیاست، نقش كلیدی در یافته‌های اخیر این گروه از جمله شناسایی نزدیكترین و پرجرم‌ترین كهكشان‌های فسیلی و چند كهكشان فسیلی دیگر و نظریه‌های جدید ارایه شده در زمینه این گروه‌های كهكشانی داشته و تحقیقات اخیر وی بازتاب وسیعی در محافل و رسانه‌های علمی جهان داشته است. زمینه‌های اصلی تحقیقات دكتر خسروشاهی، بررسی كهكشان‌های گروه‌ها و خوشه‌های كهكشانی، روند تشكیل و تحول آنها و ارتباط ساختار كهكشان‌ها با محیط پیرامون آنها است.

×××

تولد مولانا در لندن

موزه بریتانیا از ۲۰ تا ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۷ به مناسبت هشتصدمین سال تولد مولانا سمیناری را با عنوان "واژه های شگفت: هنر شعر مولانا جلال الدین رومی" برگزار می كند.

موزه بریتانیا از مولوی شناسان سراسر جهان دعوت كرده است مقالات خود را درباره ریشه های شعری، كیفیت اشعار و تاثیر آنها بر ادبیات جهان، منابع الهام و انعكاس اشعار مولوی در زبان فارسی در نقاط مختلف جهان برای شركت در این سمینار به این موزه كه در لندن واقع است، ارسال كنند.

اعضاء كمیته برگزاركننده این سمینار عبارتند از: لیلی انور چنروف، شیلا كنبی، فرهاد حكیم زاده، فاطمه كشاورز، گونی كوت، فرانكلین لوییس، پیر لوری و آلن ویلیامز.

این كمیته با تاكید بر این كه از موضوعات و ایده های جدید در مقالات ارسالی استقبال می كند، عناوین پیشنهادی خود را به شرح زیر اعلام كرده است:

- زبان مولوی: پیچیدگی، جنبه های هنری، عملكرد این زبان به عنوان زبان شعری، تنوع واژگان، تصویرسازی و...
- بازتاب های تاریخی مولوی: در آیینه زندگی نامه های فارسی، تركی، آسیای جنوبی، غربی و...

- بررسی متنی مولوی: بررسی نسخه های خطی، تحقیقات زبان شناسان و نسخه های انتقادی.

- غزلیات مولوی: تاثیر موسیقی، سنت، نوآوری و منابع الهام مولوی بر این غزلیات.
- مولوی راوی: مثنوی به عنوان داستان، مثنوی به عنوان مرجع آموزشی، شخصیت پردازی در مثنوی، ساختار روایی و صوتی.

- عبور مولوی از سنت های زبانی: استراتژی ها و نسخه های متون كلاسیك ترجمه، بررسی اجمالی نسخه های ترجمه اشعار مولوی، ترجمه های موجود از مثنوی و دیوان.

- بازتاب اشعار مولوی در هنر: نقادی، موسیقی، سماع، هنرهای تجسمی.

متن كامل سخنرانی های سمینار قرار است توسط لیلی انور چنروف، فاطمه كشاورز و آلن ویلیامز در كتابی گردآوری و منتشر شود.

این سمینار در جشنواره "پرندگان عجیب: جهان مولانا جلال الدین رومی" كه شامل برنامه های گوناگونی چون اجرای موسیقی ، نمایشگاه آثار هنری و عكس، شعرخوانی، نمایشنامه، رقص و برنامه های آموزشی می شود، برگزار می گردد.

×××

خیام: خردمند بی همتا

انتشارات "گارنت" انگلستان روز اول ماه مارس ۲۰۰۶ كتابی را با عنوان "مقاله ای از خردمند بی همتا عمر خیام درباره جبر و معادلات" منتشر كرده كه توسط "رشدی خلیل" به زبان انگلیسی برگردانده شده است.

این كتاب ترجمه ای از مشهورترین كتاب خیام درباره جبر و معادلات است..

خیام در این كتاب به بررسی راه حل های معادلات درجه دوم و درجه سوم در جبر پرداخته و به حل تمام حالت هایی كه برای این معادلات وجود دارد با استفاده از روش های هندسی دست یافته است.

برهان هایی كه خیام در مقاله خود به آنها می پردازد، برهان هایی دقیق و بسیار ژرف هستند. این دانشمند ایرانی در نظریات خود تجربه و دانش ریاضیدان های پیش از خود را نیز در نظر گرفته است.

ریاضیدان های برجسته جهان از كتاب "مقاله ای از خردمند بی همتا عمر خیام درباره جبر و معادلات" به عنوان یكی از مراجع اساسی كه باید در كتابخانه هر ریاضیدان، و مشتاق ریاضیات وجود داشته باشد، یاد كرده اند.

پیش بینی می شود كه این كتاب از سوی تاریخ شناسان جهان علم، استادان ریاضی و ریاضیدان های جهان با استقبال گسترده ای روبرو شود و برای آنها هم جالب و هم مفید باشد.

از همین رو، انتشارات "گارنت" قصد دارد كه كتاب را در روز اول ماه مارس سال ۲۰۰۷ یعنی درست یك سال پس از چاپ اول آن، تجدید چاپ كند.

سبز باشید

توضیح لازم: همانگونه که در مقدمه این سلسله نوشتارها آورده ام و در این جا نیز تکرار می کنم، من در تهیه این کارنامه از خبرگزاری های میراث فرهنگی و بی بی سی و هفتان ودانشگاه آکسفورد و انستیتو خاورمیانه دانشگاه لندن و چندین تارنمای خبری دیگر برای تهیه اصل خبرها بهره گرفته ام. گاه نیز به خود آن منبع یا مرکز و آگهی ها و اطلاعیه های آن ها مراجعه کرده و گاه اصل آن آگهی را نیز آورده ام. در این میان اما عمده ترین منبع من همان تارنمای ارزشمند میراث فرهنگی و بی بی سی بوده است که در کار خویش بسیار پحته و توانا بوده و همین جا از خبرنگاران این دو مرکز که در تهیه این خبرها کوشیده اند سپاس می گویم. چونان: سپیده جدیری و میترا اسدی و ....

هدف من تنها نوشتن کارنامه تلاش ها و کارهای فرهنگی ایرانیان و در باره ایرانیان در انگلستان بوده است. انیدوارم که توانسته باشم در این راه گام کوچکی برداشته باشم.

محمود کویر