رئالیسمی تند و گزنده

 

آریو ساسانی

www.gozargah.com

 

رئالیسم " جادوئی !؟ "....منظور چیست؟

رئالیسمی که " جادوئی " باشد، و برای این " جادوگری! " درجاده واقعیت، کج و راست بشود، دیگر رئالیسم نیست، " چیز " دیگری است.

 شاید گیرائی، کشش، و فتانی بیشتری را نشان بدهد، و خواننده را بهر حال خوش بیاید، ولی قبول بفرمائید که دیگر جامه حقیقت را بر قامت نخواهد داشت. و چنین است پاره ای از این نوع رئالیسم ها.

به دنبال کلمه " رئالیسم " لقب هائی چون، " جادوئی " ، " سوسیالیستی "، " اجتمائی " ....و از این قبیل را آوردن، گویای " حا لت "، " روش "، و " نوع " خاصی از رئالیسم " نمی تواند " باشد. چون " واقعیت " فقط یک نوع است. می تواند، تند و تیزو تلخ و حتا " بویناک " هم باشد، چون این ها از صفا ت واقعیت است، ولی حتمن نمی تواند خواص دیگری چون " جادوئی و سوسیالیستی، و اجتماعی و ....از این قبیل داشته باشد.

رئالیسم در قالب داستان، نویسنده و خواننده اش، خود مائیم. اگر نیش دارد یا نوش، اگر فراز دارد یا نشیب، همین است که هست. چون واقعیت همین بوده ( یا هست ).

نشر اینترنتی، با همه مزایائی که دارد، و از آن جمله است: امکان پذیر بودنش. در کشور ما کماکان بی توجه " یا کم توجه " باقی مانده است.

تعداد داستان هائی که بصورت الکترونیک بر روی رسانه های اینترنتی نشر یافته، ار داستان های چاپی، هم بیشتر است و هم متنوع تر و با سوژه های تازه، بکر، و جا لب. ولی هنوز نگاه به آن ها مهربان و با عطوفت نیست. حتا از طرف دارندگان و گردانندگان سایت های اینتر نتی و حتا از سوی آن هائی که در این زمینه " ادعا هائی نیز دارند " این بی توجهی گاه در حدی است که آدم شک می کند که نکند، " حا لیشون نیست! "

در عوض گاه از یک نویسنده خارجی آنقدر می نویسند که واقعن تعجب آور است. چندی پیش یکی ازهمکارانمان، علی میر عطائی، مطلبی در این مورد زیرعنوان:   " کافکا و روشنفکران ما " منتشر کرد، که به واقع می توان با توجه به آن، گفت که بعضی از روشنفکران ما دچار"کافکا " زدگی شده اند. بنظر من بعضی از نویسندگانی که این همه از کافکا می نویسند، خود به مراتب از او بهترند. 

در این جستار می خواهم اشاره ای داشته باشم به داستانی که نمونه قابل توجهی از رئالیسم را می نمایند. داستان: " یک شاخه شب بو "

این داستان اشاره ای دارد به ماموران " معذوری! "  که مثل ماشین، ( و اغلب با .I. Q پائین ) چرخ دنده خاصی را می چرخانند. در زمانی که خروج  را ممنوع کرده بودند، (  ولی نه برای " خودی " ها که دسته دسته و با " ارز " کافی دولتی، به منظور های مختلفی خارج می شدند،) به هنرمندی که با هزینه خودش و با هدفی روشن و شفاف قصد خروج برای درمان را داشت، دست رد می زنند. که البته این گونه رفتارها پیش درآمدی بود برای قبضه خود کامگی و خفه کردن هرخواستی ( که هنوزهم ادامه دارد )

" یک شاخه شب بو " بدون " جادوگری "، بریده ای از واقعیت بی تردید و ملموس زندگی را می نمایاند، واقعیتی که درد دارد، و نفس گیراست. یک برخورد، یک ملاقات کوتاه، و طرح یک تقاضا، تمامن، نکته به نکته مو به مو، زبری واقعیت را نشان می دهد. این یک داستان رئالیستی است، نیازی هم به هیچ پس وندی ندارد.

توجه داشته باشیم به " دیا لوگ " موجز، روان و زیبای آن.

با هم آن را بخوانیم.

عینن به همان گونه که در کنابی به همین نام آمده نقل می شود.

**********

برای

سیف الملوکی

که پدیده ای نادر در هنر عکاسی بود.

و بیاد عکسی که از یک شاخه گل شب بو گرفته بود و به من داد که نگهدارم.....

افسوس که همراه با چشمانش از دست رفت........تابستان 1360 تهران

 

یک شاخه شب بو

عباس صحرائی

" عکاسم. حدود بیست ساله. خیلی ها کارهایم را دیده اند. و خیلی از نشریات، دوستان، و نمایشگاه های داخلی و خارجی از آن ها استفاده کرده اند....و دل خودم بیشتر از هر کسی. سیاه سفید و رنگی کار کرده ام. عکس های قشنگی از گلها گرفته ام، گاه به قشنگی خودشان. یکی از آن ها را همراه دارم. نشانتان می دهم تا کارم را بهتر بشناسید. یک شاخه شب بو ست.

مرد، کیف کوچک سیاهرنگی را که زیر بغل داشت به دست گرفت، زیپ آن را به آرامی و با تردید باز کرد، دو انگشت را تو برد و داشت عکس را از لابلای کاغذ های دیگر بیرون  می کشید...

 " نمایشگاه های خارج؟....خارج هم رفتی؟..."

_ چندین بار، برای مدتی کوتاه، کارمند سابق ...

" به اونا عکس می فروختی؟ "

_ خیر! عکس هایم فروشی نیست، لذت می برم آن ها را تماشا کنند، در مجله ها یشان چاپ کنند، در نمایشگاه هایشان به تماشا بگذارند، در خانه هایشان....

" فروشی نیست؟ مگه هنوزم عکاسی می کنی؟ "

مرد رگه ترسی را در طپش های قلبش  حس کرد. برای کار دیگری آمده بود. می خواست افقی را که به تنگنای کدورت می رفت، سقفی را که به آرامی پائین می آمد،

و شمعی را که به خاموشی کشانده می شد، مانع شود، و نگذارد دریچه های نور و جلای زندگی و ذوقش بسته شود. آمده بود امیدش را نگهدارد. ابزار کارش را از تباهی نجات دهد.

تصادفی نه چندان دور دیدش را به سیاهی می کشاند.  گفته بودند:

" داری کور می شوی "

و این خبر، ترکی دلهره آور در بلور وجودش ایجاد کرده بود. و فریاد بیکسی در گوش هایش به صدا در آمده بود. تلاش هایش عبث، تقاضا هایش بی حاصل، و پاسخش:

" در همین جا قابل درمان است "

که همچون قطره ای تیزاب در چشمانش چکانده شده بود. و حالا درمانده آمده بود تا در آخرین تلاش عاطفه را بیاری بگیرد. آخرین تیرش را همراه داشت.

عکس که وضوح شبنم ها را بر برگ های تر و تازه اش نشان می داد از کیف بیرون آمد و روی میز مامور گذاشته شد.

- بیشتر از این عکس ها می گرفتم.

مامور نیم نگاهی به عکس انداخت و بی هیچ ظرافتی با سر انگشتان از آب دهان خیس اش، برگ های پرونده را زیرو رو کرد.

"...با پول عکاسی که نمیشه خرج درمان در خارج را داد. از کجا می آوری؟ "

- گفتم کارمند باز نشسته....

"...گفتی که اونا را نمی فروشی، پس از کجا می آوری؟ "

- آنقدر دارم که چشمانم را نجات دهم. همه آنچه را دارم می فروشم. بدون چشم ، زندگی به چه درد می خورد.

" ...رای دادن که در همین جا قابل درمانه "

- ولی می دانم که در این جا درمان نمی شود....هر روز احساس تاریکی بیشتر می کنم، گفته اند در خارج امیدی هست...

" نمیشه، رای صادر شده "

- رای آیه که نیست، می شود تغییرش داد. منظورم این است که تجدید نظر بشود. آخر من با چشمانم عکس می گیرم.

مامور سرش را بلند کرد و نگاه خیره اش را به صورت مرد کوفت..

مرد، بی خود در این چهره پنهان دنبال چیزی می گشت. کمترین رد پائی دیده نمی شد. بن بست کامل!

" دروغگو! "

مرد احساس کرد دارد فرو می رود،...نفهمید چرا دروغگو!

" تو با چشمانت عکس می گیری؟ "

مرد فهمید!

- نه قربان، با دوربین عکاسی. اما این چشمانم هستند که انتخاب می کنند، دوربین را هدایت  می کنند، و سوژه را...

" می خواهی بروی خارج برای معالجه،  که بتوانی به عکاسی ادامه بدهی؟....عجب آدم هائی پیدا می شن!..."

مرد سردش شد و لرزش خفیفی را از سر گذراند. نگاهش را از مامور بر داشت.

- شما این اعتراض را روی پرونده ام بگذارید، در واقع اعتراض نیست، توضیح بیشتر است. شاید تجدید نظر بشود، شاید کمیسیون بعدی کاری بکند، شاید....داشت فکر می کرد که ...

شاید چی...؟

" این فرم را پر کن "

عکس روی میز همراه فرم در دستش قرار گرفت.

مامور، همه چیز را رد کرده بود: مرد، عکس، چشمانش، و تقاضای تجدید نظرش را...

با تشکر فرم را گرفت، آمد پر کند، چیز تازه ای در آن نیافت. بیش از دو، سه، فرم  از این دست را در پرونده داشت.

- این فرم را قبلن پر کرده ام.

با اطمینان بیشتر صحبت کرد.

" پس دیگه چه می خوای؟ "

-  دارم کور می شوم، متوجه نیستید چه می گویم؟ کور!.....می خواهم تا دیر نشده، خودم را به جائی  برسانم... اصلن پرونده ام را نخوانده اند و جواب داده اند.

داشت برای دیگران حرف می زد. توجهی به مامور نداشت. صدایش بی لرزش بلند بود. حالت همدرد خواهی داشت.... و در تلاشی بی حاصل، نگاهش را روی سایر مراجعین انداخت. ولی آن ها در صندلیهای خود نبودند!  بیشتر نگران خود بودند تا او، و دلشان می خواست کوتاه بیاید و جوّ را به زیان آنها خراب نکند...

و مرد، مامور را نزدیکتر یافت...

-  تقاضائی نوشته ام تا مجددن وضعم را بررسی کنند، پرونده ام را به جریان بیاندازند، در کمیسیونی دیگر مطرح کنند. خواهش کرده ام اگر اعتقاد دارند که در اینجا قابل درمان است، آن " اینجا! " را  به من نشان بدهند. مرا راهنمائی کنند. دستم را در دستشان بگذارند. و اگر نیست، چشمانم را فدا نکنند.

و ساکت ایستاد. تمام این مدت را ایستاده بود.

" تقاضایت کجاست؟ "

با خوشحالی، کاغذی را از کیف بیرون آورد، عکس را به آن سنجاق کرد و روی میز جلو او گذاشت.

مامور عکس را جدا کرد، نگاه دیگری از آن گذراند، و در حالیکه سرش را تکان می داد، آن را به دو نیم کرد.

خیسی اشکی نریخته دید مرد را کمتر کرد.

مامور، بی تفاوت اوراق را جمع و جور کرد، در پرونده خاکی رنگی قرار داد، پرونده را بست، تقاضای مرد را روی آن سنجاق کرد و به گوشه میزش انداخت.  روی تکه ای کاغذ شماره ای را نوشت و به دست او داد، و قبل از آنکه مرد فرصت پرسش بیابد،  تکلیفش را روشن کرد:

" دیگر اینجا نیا، با این شماره تماس بگیر، خبرت می کنیم. "

و با بی حوصلگی، و حالتی که یعنی، خیلی خسته ام و نمی دانم با این مردم زبان نفهم  چه کنم، رویش را بطرف مراجعه کننده دیگری چرخاند.

مرد، پس از توقفی کوتاه و بی حاصل، آرام به  پشت میز، همان جائی که مامور نشسته بود رفت و از درون سطل کنار میز، عکس دو تکه شده را بر داشت و بی توجه به

نگاههای کنجکاو مامور و تعدادی از مراجعین آن را در کیف گذاشت.

- شاید شب بو ، دوست ندارد. می خواستم اعصا کمیسیون متوجه بشوند. شاید دقت بیشتری بکنند.

" شاید دقت بیشتری بکنند "  را برای خودش گفت. هیچکس متوجه نشد. و احتمالن همه حرف های آخرش را...

مامور، با دیگری کلنجار را شروع کرده بود.

گام هایش باز نمی شدند، و مثل دو کنده سنگین تکان نمی خوردند. رغبت به خروج نداشتند. حرف های مامور مثل پتک به سرش کوبیده شده بود:

" دیگر اینجا نیا! "

به سختی پاها را روی زمین کشاند و از اتاق خارج شد.

" با این شماره تماس بگیر "

حضورش کاری نکرده بود.

" خبرت می کنیم "

باخته بود.

مغبون، راهروی منتهی به پله های کمیسیون پزشکی را گرفت و سرازیر شد.

- بعضی ها، همه چیزشان را داده اند.  شاید سهم من این دو چشم باشد. چاره ای نیست، باید پرداخت....همه مان بدهکاریم.