زمينه ها و زمانه ها

فرنگيس حبيبي

برد و باخت در انتخابات و حاصل آن برای مردم

مصاحبه با

محمد اعظمي، احمد سلامتيان، امير محبيان، علي کشتگر، بيژن حکمت، و شاهين فاطمي

 

يکشنبه 15/ 5/2005

 

فرنگيس حبيبي – امروز در پايان مهلت نام نويسي نامزدان نهمين انتخابات رياست جمهوري اسلامي ايران، هزار و ده نفر خود را آماده ورود به ميدان کارزار انتخاباتي اعلام کردند. شايد بتوان گفت اين شمار نامزدان در سراسر جهان بي سابقه و يکتاست. به ويژه آنکه اکثريت قاطع اين نامزدان نه انگيزه، نه پروژه و نه برنامه خود را براي اين انتخاب سياسي و مدني اعلام نکردند. البته سرنوشت بيش از 99 در صد آنها از هم اکنون روشن است. اما آنچه کمتر از 40 روز مانده به انتخابات براي بسياري روشن نيست، از جمله اين است که از ديدگاه حاکميت، برد و باخت در اين انتخابات چگونه تعريف مي شود و حاصل اين رقابت براي مردم چه خواهد بود. اين پرسش را با 6 نفر از صاحب نظران سياسي بطور جداگانه مطرح کرده ايم.نظر محمد اعظمي را از سازمان اتحاد فدائيان خلق ايران مي شنويم.

محمد اعظمي – هر انتخاباتي با حق انتخاب آزاد تعريف مي شود. بنابراين انتخابات با امر آزادي ها گره خورده است. يعني مقدم بر انتخابات مي بايست آزادي بيان، قلم، مطبوعات، آزادي فعاليت سياسي و تشکل هاي دمکراتيک و آزادي اجتماعات وجود داشته باشد تا يک انتخابات رنگ و بوي آزادي بگيرد.

در کشور ما به دليل اينکه زنداني سياسي وجود دارد، يعني زندانياني که به خاطر نظرشان در زندان اند و در واقع تبليغ نظر جرم محسوب مي شود، انتخابات به مفهوم رايج و تعريف شده و دقيق آن در ايران برگزار نمي شود. آنچه که در ايران جريان دارد يک راي گيري براي تعيين رياست جمهوري است.

اما در رابطه با برد و باخت حکومت، لازم ميدانم بگويم که حکومت يکدست نيست. حتي جناح راست حکومت که براي انتخابات رياست جمهوري " شوراي هماهنگي نيروهاي انقلاب " را فعال کرد تا به هماهنگي برسد، در پايان نتيجه کارش اين شد که نه تنها نتوانستند روي يک نماينده توافق کنند، به سه شقه تقسيم شدند. اصلاح طلبان هم به همين ترتيب نمايندگان متعددي معرفي کرده اند، که مهمترين آنها معين و کهروبي است. اما با وجود اين تشتت ، چون همگي آنها روي حفظ نظام جمهوري اسلامي توافق دارند، امروز مشروعيت نظام و مشارکت حداکثري را دنبال مي گيرند. براي تامين اين مشارکت حداکثري است که وزير دولت خاتمي براي اولين بار به شکل مستقيم و عريان تحريم را مساوي براندازي اعلام کرد. اين فشارها براي اين است که مشروعيت اين نظام که به نظر حکومت از خارج به خصوص آمريکا تهديد مي شود، حفظ شود. از اينروست که مشارکت مردم در اين دور براي حکومت عمدتا مصرف خارجي دارد.

فرنگيس حبيبي – به نظر احمد سلامتيان تحليلگر مسائل ايران، برد و باخت بر سر انحصاري کردن تمام قدرت در دست سردمداران نهادهاي انتصابي است.

احمد سلامتيان – مساله اصلي بخش عمده حاکميت در ايران کنوني حفظ انحصارخودش بر ارگانهاي مختلف اجرائي، قانوني و قضائي کشور است. انتخابات رياست جمهوري مرحله ايست که حرکت تسخير مجدد اين نهادها را که بعد از دوم خرداد و انتخابات مجلس ششم به مقداري کنترل آن از دست نهادهاي انتصابي خارج شده بود، دوباره زير سلطه کامل نهادهاي انتصابي بياورد. متناسب با اين انتظار بخش غالب حاکميت در ايران مي خواهد رئيس جمهوري داشته باشد که جز فرمانبرداري از ارگانهاي انتصابي و تبليغ رفتارهاي خودش با تمايلات آنها، نقشي براي خودش قائل نباشد. در مرحله دوم براي اين حاکميت مساله عمده عبارت از اين است که اين نوع انتخاب انتصاب گونه را به نحوي بتواند به افکار عمومي داخلي و خارجي بپذيراند که بتواند بگويد مقبوليت عامه دارد واز اين نقطه نظر انتخابات را به يک نوع بيعت جديدي بدل کند وآنرا به نهادهاي انتصابي اضافه نمايد.

فرنگيس حبيبي – به اعتقاد امير محبيان عضو شوراي سردبيري روزنامه رسالت چاپ تهران، از زاويه ديگري مهمترين امر مشارکت حداکثري مردم در انتخابات است.

امير محبيان – بسم اله... از نظر نظام سياسي کشورآن چيزي که کليدي شمرده مي شود، اين نيست که چه کسي پيروزمي شود. بلکه اين است که ميزان مشارکت مردم در پاي صندوق هاي راي چه ميزان خواهد بود. اينکه چه کسي رئيس جمهور شود از لحاظي، منشاء اثر خواهد بود. ولي اين اثر بيشتر خودش را براي گروهها و جريانات سياسي به جا خواهد گذاشت. زيرا کشور يک چشم انداز 20 ساله را براي خودش ترسيم کرده است. و برنامه 5 ساله دارد. سياستهاي کلان و حتي ميان مدت هم روشن است. لذا رئيس جمهور آتي در درون اينها بايد عمل کند. البته قدرت و قوتش تاثير زيادي در وضعيت کشور بجا خواهد گذاشت.

 براي مشارکت حداکثري نکات مختلفي را ذکر مي کنند. يکي اين است که رقابت جدي وجود داشته باشد. البته يک رقابت جدي در حال شکل گيري است. تنوع هم جدا از تکثر وجود دارد. بعضا گفته مي شود که نظر شوراي نگهبان و حرکتي که در مورد رد صلاحيت ها انجام مي دهد به مشارکت حداکثري کمک مي کند يا ضد آن عمل مي کند؟ در اين مورد ديدگاهها متفاوت است. چيزي که به نظر من مهم است اين است که شوراي محترم نگهبان کمک بکند که تنوع در حداکثر قانوني و ممکن اش به وجود بيايد.زيرا صرف تکثر اهميتي ندارد در رقابت هاي انتخاباتي. تکثر به معني اين است که چندين نفر حضور دارند ولي يک حرف مي زنند. آن چيزي که براي مردم و راي دهندگان اهميت دارد اين است که دايره گزينش گسترده تر شود. به گمان من نظارت نرم کمک مي کند که مردم احساس کنند که دايره گزينششان گسترده تر است.

فرنگيس حبيبي – علي کشتگر فعال سياسي و سر دبير سايت اينترنتي ميهن نيز، بازي اصلي را برسر حضورمردم بر بالاي صندوق هاي راي مي داند.

علي کشتگر – به اعتقاد من مساله اصلي براي حاکميت، اين نيست که چه کسي از صندوق ها بيرون مي آيد. اين بار به خصوص، همه اينها تحت الشعاع چگونگي حضور يا عدم حضور مردم بر پاي صندوق هاي انتخابات قرار مي گيرد. روشن است که اين انتخابات فرمايشي است قطعا. من ترديدي ندارم که ماشين تبليغات رژيم و همه اهرم هاي اقتصادي و سياسي در دست آنها به کار مي افتد تا به هر ترتيبي که شده بخشي از مردم را به پاي صندوق ها بکشانند و به عنوان سياهي لشکر از آنها استفاده کنند. براي اينکه جامعه جوان ايران اين بار به فکر تحريم افتاده و به نظر مي آيد که يک اجماعي هم ميان تمامي نيروهاي اپوزيسيون بر سر تحريم هست. حتي نيروهاي موسوم به ملي – مذ هبي و بخشي از اصلاح طلبان گفته اند که اگر انتخابات به سياق سابق باشد شرکت نمي کنند. اين اولين بار است که يکنوع اجماعي بين مردم، نسل جوان وطيف وسيعي از اپوزيسيون بر سر تحريم به وجود آمده است. به نظر من رژيم نگران اين مساله است. قطعا تعدد کانديداها سبب مي شود که هر کدام عده اي را به پاي صندوق هاي آراء بکشانند و هر کدام از اينها به نوعي دسته هاي مختلف خودشان را فعال کنند براي آوردن کساني به پاي صندوق ها.

فرنگيس حبيبي – به نظر بيژن حکمت از اتحاد جمهوري خواهان رقابت بين جناحها امري جدي و قابل تامل است.

بيژن حکمت – در راس حاکميت دعواي بزرگي بر سر تصاحب قوه مجريه وجود دارد. از يک طرف طرفداران آقاي خامنه اي بخصوص طرفداران راديکال او، با علم کردن افراد راديکالي مثل لاريجاني و احمدي نژاد و غيره مي خواهند قوه مجريه را تصاحب کنند. از طرف ديگر اصلاح طلبان هستند که مي خواهند موقعيت خودشان را تا جائيکه ممکن است حفظ کنند. چون مي دانند آمدن چنين جناحي با رانده شدن آنها از حکومت همراه مي شود. رفسنجاني هم آمده و مي خواهد نقش متعادل کننده اي را در اين ميان بازي کند و دستگاه حکومت را با بخشي از اصلاح طلبان و اصول گرايان با همديگر يکجا نگهدارد. بنابراين دعواها جدي است. بخصوص بين رفسنجاني و اصول گراها تقابل زيادي وجود خواهد داشت، براي اينکه جلو يکدست شدن قدرت حکومت را بدين ترتيب رفسنجاني خواهد گرفت. احتمالا مساله هاي جدي تري مثل برقراري رابطه سياسي و اقتصادي با آمريکا، برقراري نوعي روابط سردتر با جنبش فلسطين و حتي در آينده دورتر مساله به رسميت شناختن اسرائيل، تمام اينها مي تواند در دستور روز قرار گيرد. در زمينه داخلي هم بدون ترديد اگر جناح آقاي لاريجاني و احمدي نژاد بر سرکار بيايند، از نظر فضاي سياسي گر چه با مقاومتهاي زيادي مواجه هستند و فشارهاي بين المللي رويشان زياد است و نمي توانند فضا را به يکباره ببندند ولي طبيعتا سخت گيري و سرکوب بيشتري در زمينه آزادي بيان و انديشه، در زمينه آزادي احزاب و در زمينه رفتار اجتماعي مردم و آنچه که خودشان اسلامي مي نامند، مواجه خواهيم بود.

فرنگيس حبيبي – و اين هم نظر شاهين فاطمي از رهبران جناح مشروطه خواه که کانون توجه حکومت جمهوري اسلامي ايران را ميزان مشارکت مردم ارزيابي کرده است.

شاهين فاطمي – براي رژيم فعلي در ايران انجام انتخابات و شرکت مردم مساله اصلي است. چون مدتهاست که مردم به صحنه پشت کرده اند. در انتخابات مجلس هفتم و شوراي شهر ديديم که اقليت کوچکي از مردم در انتخابات شرکت کردند، اين در حالي است که در ايران طي سالهاي اخير بخصوص موقعيکه آقاي خاتمي انتخاب شد، مليونها نفر به پاي صندوق ها رفتند. رژيم سعي خواهد کرد به هر بهانه اي که شده حتي با نزاع هاي ساختگي و با دسته بندي هاي دروغين، مردم را فريب بدهد و به پاي صندوق ها بکشاند. مسلما فرق مي کند جناحهاي مختلف با هم. اما آنچه که مورد توجه مردم دنيا و مخصوصا ايرانيان مخالف نظام است، اين است که در چارچوب جمهوري اسلامي و با قانون اساسي فعلي انتخابات معني ندارد، حکومت مردم بر مردم وجود ندارد و به اين جهت تماميت نظام امروز زير سئوال رفته است و فقط با يک رفراندم واقعي براي تعين نظام آينده مملکت امکان اين هست که مردم يکبار ديگر به سياست در ايران علاقمند شوند. در اين انتخابات نتيجه اي که حکومت مي خواهد به دست نخواهد آورد. مسائل مردم هم به اين سادگي ها به دست اين نظام قابل حل نيست.

فرنگيس حبيبي – به پرسش دوم مي رسيم. مردم از اين انتخابات چه سودي خواهند برد ؟

احمد سلامتيان – در آستانه صدمين سال مشروطه هنوز براي ملت ايران مساله اساسي، برخورد بين آزادي و استبداد است. در داخل نظام جمهوري اسلامي در شرايط کنوني هم خط اصلي تبلور مطالبات مردم با حکومت عبارت از مشارکت آن مردم در اخذ تصميمات مربوط به سرنوشت خودشان است. متناسب با اين مساله اگر قبول بکنيم اتفاقي که در فضاي سياسي ايران در دوم خرداد76 اتفاق افتاد، اميدي را براي مردم ايجاد کرد که مي شود از طرق آرام و بدون توسل به خشونت نوعي فضا براي مشارکت خودشان ايجاد بکنند، تجربه 8 ساله بعد از دوم خردادبخشي از مردم را منفعل و نا اميد کرده است، بخش ديگر گرايش به اين دارد که کم کم دلبستگي خودش را از ميل به عدم خشونت از دست بدهد و به اميد يک تغير ناگهاني باقي بماند و بالاخره يک بخش ديگري از نقطه نظر کارورزي سياسي هنوز اين اميد را دارد که بتواند به نظام حاکم نوعي حداقل انتخاب را بپذيراند. در واقع عمده ترين مساله انتخابات آينده عبارت از اين است که براي عامه مردم و کارورزان سياسي مشخص باشد که در مرحله اول آيا انتخابي برايشان باقي مي ماند يا نه . يعني کانديداهاي متفاوتي وجود خواهد داشت که بتوانند انتخاب کنند يا نه. در صورتي که چنين فرضي امکان پذير نباشد مثل همه انتخابات هاي دو دوره اي، در دور دوم مردم معمولا حذف مي کنند، پيش از آنکه انتخاب کنند. اگر حق انتخاب از مردم سلب شود اين احتمال وجود دارد که در دور دوم عده اي به دنبال حذف بروند و قطعا خذف متوجه آن کساني خواهد شد که در بازسازي استبداد بعد از انقلاب نقش اساسي تري بازي کرده اند و از معماران اصلي استبداد کنوني بودند که بر ايران مستقر شده اند و کساني هستند که در اين 8 سال گذشته هم عمده ترين کمک براي بستن پرانتز باز شده دوم خرداد انجام داده اند.

فرنگيس حبيبي – اما امير محبيان مي گويد نتيجه اين انتخابات و حاصل مردم اين خواهد بود که حرکت جامعه به سوي اعتدال جلو خواهد رفت.

امير محبيان – دو نتيجه کلي را مردم ما مي گيرند. مردم ما بسيار هوشمندانه سياستمداران ما را هدايت مي کنند به آرامي به سمت يک گفتمان نويني که در آن ميانه روي و اعتدال حرف نخست را بزند. حالا همه کانديداها از هر تيپ و گروهي که هستند از ميانه روي دفاع مي کنند. از اين دفاع مي کنند که مي بايست به نحوي عمل شود که دموکراسي در کشور تعميق برود. اين نشاندهنده اين است که اين سياستهاي گشايشي در همه امور از سوي مردم به عنوان ريل هاي اصلي قطار انتخابات تعين شده اند. روند انتخاباتهاي گذشته اين پيام را به نخبه گان داده است که مردم از تنش بيزارند. کساني که در حرکاتشان تنش در جامعه بيافرينند، چه در مسائل داخلي و چه در مسائل خارجي، زياد مورد اقبال مردم قرار نمي گيرند. حرکت مردم به سوي آرام سازي فضاي کشور است که هم کار اقتصادي به درستي انجام شود و هم در عين حال از فشارهاي اجتماعي و يا حتي فرهنگي کاسته شود، بدون اينکه مرزهاي مشروع و مقبول عرفي و قانوني و شرعي هم مخدوش شود. يک فايده ديگري که براي مردم هست، مردم احساس مي کنند مسئوليني که رياست جمهوري را به عهده مي گيرند، بيش از حد در تعهدات خود به عمق مي روند.  شما دوران 8 ساله آقاي هاشمي را نگاه کنيد. انتقاداتي که به ايشان مي شود از اين زاويه نبود که چرا سازندگي را دنبال کرده است. آقاي هاشمي به دنبال زير ساخت ها رفت. کار خوب و مهمي هم بود. مردم مي گفتند در کنار اين مي بايد به مسائل روزمره ما هم رسيدگي شود. آقاي خاتمي در مورد آزاديهاي سياسي به عمق رفت و بحث فرهنگ سياسي جامعه را در نظر گرفت. اينها ارزش داشت، اما زندگي روزمره مردم را هم نبايد فراموش کرد. به نظر مي رسد که دو زير بناي اقتصادي و فرهنگ سياسي کشور، در زمينه گشايش اقتصادي و در زمينه گشايش سياسي توسط دو رئيس جمهور قبلي پي ريزي شده است. حالا زمان بهره برداري است.

فرنگيس حبيبي – به نظر بيژن حکمت حاصل انتخابات به رفتار سياسي مردم بستگي دارد.

بيژن حکمت – براي اينکه ببينيم اين انتخابات چه حاصلي براي مردم خواهد داشت، در وحله اول بايد ببينيم مردم چه رفتار انتخاباتي از خودشان بروز خواهند داد. اگر مردمي که خواهان تغيير اساسي در اين رژيم هستند، مردمي که خواهان اين هستند که فضاي سياسي شان و فضاي زندگي شان بازتر شود، مسائل معيشتي و اقتصادي شان حل شود، بخواهند انتخاب کنند، برنامه هاي موجود تغيير عمده اي در وضع آنها ايجاد نمي کند. متاسفانه از ميان نيروهاي اپوزيسيون هم کسي با برنامه اي جدي خودش را کانديدا نکرده است براي اينکه حداقل مردم فکر کنند مي توانند به او راي دهند يا اگر نامزديش توسط شوراي نگهبان رد شد وارد ميدان مبارزه شوند.براي مردم و بخصوص براي نيروهاي سياسي که بيانگر تا حدودي تمايلات مردم هستند، مساله انتخابات مسال يک کارزار است. انتخابات هر اندازه هم محدود صورت بگيرد، اساسا از طريق تقلب و پر کردن صندوق ها نيست که مقامات و قدرتها تقسيم مي شود. بنابراين مهم است که نيروهاي سياسي از موقعيت بتوانند استفاده کنند که مردم را فرا بخوانند به برنامه هاي جديدي راي بدهند. از کانديداي جديدي پشتيباني کنند و اگر اين کانديداها توسط شوراي نگهبان رد شدند، اعتراض کنند و جنبش خودشان را ادامه بدهند. اين انتخابات فرصت اساسي بود يا شايد هنوز هم باشد براي اينکه نيروهاي طرفدار جدائي دين از دولت رهبري خودشان را به وجود آورند. اگر اين نيروها يک کانديدا مي توانستند بدهند، به گرد او يک ستاد انتخاباتي ايجاد مي کردند ومردم را با برنامه هاي خودشان آشنا مي کردند، يک گام بزرگي در اين زمينه برداشته مي شد و مي توانست براي آينده حاصلخيز باشد.

فرنگيس حبيبي – و شاهين فاطمي هيچ ميوه اي در سبد اين انتخابات براي مردم نمي بيند.

شاهين فاطمي – به گمان من اين انتخابات براي مردم ايران هيچ دستاوردي نخواهد داشت جز همان وعده هاي قديم و بزرگترين دليل شکست نظام هم همين است که همان شراب کهنه را مي خواهند در بطري تازه اي بخورد ملت ايران بدهند.آقاي رفسنجاني شکست خورد. ملت ايران در انتخابات ششم دست رد به سينه او زده اند . در اين شرايط بسيار بسيار مشکل بين المللي که تماميت مملکت ما در خطر است اين بازي ها، اين انتخابات دروغين جز اتلاف وقت براي مردم سودي نخواهد داشت.

فرنگيس حبيبي – و محمد اعظمي مي گويد بايد اطراف صندوق ها را خلوت کرد

محمد اعظمي – ببينيد انتخابات وسيله بيان نظر و ابزار دخالت در سرنوشت است. بنابراين حق مردم است و مردم قاعدتا تمايل به استفاده از اين حق را دارند. در شرايطي که اختناق و سرکوب وجود دارد، اين حق توسط حکومت نفي مي شود و مردم به طور قاعده تمايلي به شرکت در انتخابات از خود نشان نمي دهند. اما در حکومت هائي که آزادي وجود ندارد گاهي شرايط خاصي پديد مي آيد که مردم را به پاي صندوق ها مي کشاند. مثل دوم خرداد1376 که مردم شرکت مي کنند اما نه براي اينکه نمايندگان خود را انتخاب کنند، براي اين شرکت مي کنند که از طريق راي شان وسيله اي درست کنند براي جلوگيري از پيشروي استبداد. امروز کساني که نامزد شده اند ، هيچکدام با مردم همراه نيستند و در جهت منافع آنها گام بر نمي دارند. معمولا مردم در شرايطي که چشم اندازي ندارند ، در صورت مشارکت بين بد و بدتر انتخاب مي کنند. در انتخابات پيش رو مردم تا حدي چشم انداز دارند. يعني وضعيت حکومت در بالا اختلاف عميق است، در رابطه با جهان خارج زير فشارند، امکان سرکوب را چون گذشته ندارند و در همسايگي و اطراف ما کشورهائي مثل اوکراين و گرجستان را ديده اند که دستخوش تغيير شده اند. اينها همه روحيه اي در مردم پديد آورده است که اگر مردم بتوانند در اين انتخابات به خيابانها نيايند و صندوق ها را خلوت کنند، در مقابل خواست حکومت قرار مي گيرند و شکستي به آن وارد مي کنند.

فرنگيس حبيبي – علي کشتگر حاصل انتخابات را نه در شرکت درآن، بلکه در تحريم آن ارزيابي مي کند.

علي کشتگر – به نظر من از انتخابات دوره نهم رياست جمهوري مردم براي اولين بار مي توانند به عنوان يک فرصت بهره برداري بکنند، در صورتي که يک تحريم يکپارچه و همگاني در ايران اتفاق بيفتد. انتخابات قطعا فرمايشي است و به همان شيوه انتخابات هفتم خواهد بود. فقط کساني که ولي فقيه و سران نظام و شوراي نگهبان قبول دارند، اينها به صحنه خواهند آمد. همانگونه که صدا وسيما بارها گفته است، انتخابات، بيعت با رهبري است. من فکر مي کنم فرصتي است براي اولين بار براي مردم ايران که تحريم بکند و با اين تحريم شرايط نويني در ايران بوجود بياورد. اگر تحريم اتفاق بيفتد در 27 خرداد به اعتقاد من يک جنبش نوين ضد استبدادي در ايران متولد مي شود. وسيع و همگاني . ولي اگر کمر تحريم را بتوانند بشکنند و موفق شوند انتخاباتي به شيوه هاي سابق برگزار کنند و عده اي را هم به پاي صندوق ها بکشانند در اين صورت بازنده اصلي مردم ايران خواهند بود.

فرنگيس حبيبي - با تشکر از همه شرکت کنندگان در اين برنامه زمينه ها وزمانه ها.