دینامیت ادبی نوبل و ما فراموش شده گان

 

نصرت شاد

 nushad@noavar.com      

       

 ( جایزه ادبی نوبل و آثار ترجمه نشده شما  !)     

 

هزینه جایزه نوبل در آغاز، از فروش مواد منفجره و دینامیت تهیه میشد كه آلفرد نوبل ، شیمیدان سوئدی، برای ساختن پل و جاده و سد و تونل، كشف كرده بود. او وصیت كرده بود كه جایزه فوق را در چهارچوب ملی و بین المللی هرسال اعطا كنند و حتا اگر لازم باشد،آثار خارجی را برای قضاوت و تصمیم گیری كمیته توذیع نوبل، ترجمه نمایند. ولی آیا كسی میداند كه جوانترین برادر نوبل، حین آزمایش برای كشف مواد منفجره فوق، به قتل رسید ؟ یا اینكه آلفرد نوبل علاقه خاصی به ادبیات و فلسفه داشت و از او یك نمایشنامه تراژدیك، طرح نوشتن چند نوول و تعدادی شعر به سبك شاعر انگلیسی مورد علاقه اش یعنی شلی بجا مانده و او طی 18 سال اقامت در فرانسه با ویكتور هوگو دوست بود و علاقه خاصی به آثار شكسپیر، لرد بایرون و كانت داشت ؟!.   

جایزه نوبل در میان  هزاران جایزه ملی و بین المللی ادبیات درجهان،امروزه مهمترین آنها میباشد، ولی بر اثر معیارهای گاهی غلط كمیته نوبل،درآغاز و یا محاسبات سیاسی و ویا ناسیونالیستی ، تنی چند از مهمترین نویسندگان جهانی تاریخ، از دریافت آن محروم ماندند، از آنجمله : تولستوی، كافكا، جویس، ویرجینیا وولف،شاملو، دولت آبادی، استرین برگ، مالارمه، ریلكه، تراكل، زولا، بروخ، موسیل، برشت ، گوركی و غیره. مثلا كلودل را به دلیل كاتولیك بودن افراطی اش، گوركی را به بهانه كمونیست بودن اش، زولا را به سبب كارگری بودن آثارش، استرین برگ را به اتهام غیراخلاقی بودن نمایشنامه هایش ، از دریافت این جایزه پر درآمد محروم كردند. دهها سال جریانهای ادبی اكسپرسیونیسم آلمانی و سوررئالیسم فرانسوی نیز از لیست دریافت جایزه محروم بودند. یا به نقل از گروهی از منتقدین این جایزه ، نویسندگان كشورهای اسلامی، عربی، چینی و آفریقایی تا نیمه قرن گذشته از كاندید شدن برای جایزه فوق محروم شدند. رابیندار تاگور، اولین شاعر غیر اروپایی بود كه آن جایزه را در سال 1913 دریافت كرد؛ احتمالا چون او در انگلستان درس خوانده و به زبان انگلیسی در جوانی شعر میسرود.تا پایان جنگ جهانی دوم غالبا نویسندگان اروپایی و آمریكایی آن جایزه را دریافت كردند. مثلا بین سالهای 1901 تا جنگ جهانی دوم، كشورهای اروپایی و آمریكا آن جایزه را 79 بار از آن خودساختند. در طول جنگ جهانی دوم، نویسندگان كشورهای متحده شركت كننده در جنگ مانند: آلمان، ایتالیا، اتریش، ژاپن و اسپانیا از دزیافت آن محروم شدند، گرچه بعض از انها خود مهاجر و فراری و تبعیدی از فاشیسم، در خارج از كشورهای فوق زندگی می نمودند. منتقدین توذیع جایزه نوبل، از مواضع : راست، چپ – شرقی، غربی ـ سنتی، پیشرفته – اروپا مركزی، جهان سومی ـ بر این نظرند كه بارها بجای ارزشهای ادبی ، مواضع سیاسی و ملی تصمیم گیری كمیته نوبل، دخالت داشته است.عده ای دیگر هم سالها مشكوك به دریافت جایزه نوبل میشوند ولی آنرا هیچگاه دریافت نخواهند كرد.

جایزه نوبل تا سال 1983 در طول بیش از 80 سال، به بیش از 500 نویسنده، دانشمند و موسسه اعطا گردیده است. در طول این مدت توذیع جایزه 7 بار بدلیل جنگ در سالهای 1914،1918،1935، و 1940 تا 1942 اعطا نشد. و یكبار در سال 1964 از طریق سارتر رد شد و در سال 1958 بدلیل فشارهای استالینیستی از طریق پاسترناك، از دریافت آن خودداری شد. اگر برندگان سایر علوم این جایزه غالبا حدود 30 ساله هستند، دریافت كنندگان ادبی آن جایزه، یا بیش از 50 سال سن دارند یا یك سال قبل از مرگ آنرا دریافت مینمایند. برنده جایزه ادبیات امسال یعنی آقای پینتر،بیش از 75 سال سن دارد و متاسفانه نیز به بیماری سرطان گلو مبتلا است . از زمان جنگ جهانی دوم، تغییراتی در معیار انتخاب بوجود آمده؛ ژید ، همینگوی ، فاكنر، كامو، سارتر، ماركز، نرودا و غیره توانستند بدین سبب آن جایزه را از آن خود سازند. تا سال 1985 كشورهای شیلی 2 بار ، گواتمالا، ژاپن، استرالیا، كلمبیا، و استرالیا هر كدام 1 بار آن جایزه را تصاحب كردند. از 79 بار اعطای آن جایزه؛ فرانسه و كشورهای اسكاندیناوی 12 بار – آلمانی زبان 9 بار- آمریكا 8 بار- انگلیس 8 بار- ایتالیا 7 بار- اسپانیا و شوروی مرحوم هركدام 4 بار – لهستان و یونان 2 بار – بلژیك ، هلند، ایسلند، هركدام 1 بار ، دریافت كنندگان جایزه فوق شدند. ولی باید قدری دقیقتر اشاره نمود كه در پشت نام شاعر انگلیسی زبان ویلیام ویت، یك ایرلندی میهن پرست ، و در پشت نام اسحاق سینگلر آمریكایی ، یك یهودی یدیش زبان ، و در پشت نام هرمان هسه سوئیسی، یك آلمانی فرار دارند. از طنزهای روزگار جایزه نوبل اینكه سه كشور اسكاندیناوی ( سوئد، نروژ و دانمارك) هركدام تا سال 1983 ، سه بار آن جایزه را از آن خود ساختند كه موجب پوزخند بعضی ادب شناسان گردیده .برنده جایزه سال 1920 یعنی كورت هامزن، شاعر منتقد، بعدها به نازیها پیوست . هیتلر سبیل مگسی، هم دریافت جایزه نوبل را برای نویسندگان ساكن امپراطوری رایش سوم  رویایی خود ممنوع كرده بود و از دریافت كنندگان آن جایزه، فوری سلب ملیت مینمود و گذرنامه هایشان رابی اعتبار میكرد.بدین دلیل خانم نلی ساكس و آقای الیاس كانتی آنرا در تبعید دریافت نمودند.

بعدها منشی خصوصی آلفرد نوبل یعنی خانم برتا سوتنر پایه گذار جنبش صلح شد و درسال 1905 برنده جایزه صلح گردید.وی نویسنده رمان مشهور “ اسلحه را زمین بگذار !“ است. نوبل یكبار به دعوت وی در كنگره صلح جهانی آنزمان شركت كرد ولی طبق علایق سرمایه دارانه اش فكر میكرد اگر تمام كشورهای درنده جهان تا دندان مسلح شوند، بین آنها جنگی پیش نخواهد آمد.نوبل یكبار به دوست و منشی خود گفته بود ، دینامیت سازی كارخانه های من زودتر از كنگرههای رمانتیك صلح شما به جنگ پایان خواهند داد. از جمله دیگر پیچید ه گیهای شخصیت نوبل این بود كه او مثلا به ادبیات نیز علاقمند بود. امروزه اشاره میشود كه درتاریخ جایزه نوبل، اكثر ژانرهای ادبی آغاز قرن بیستم كه برای ادبیات جهانی اهمیت داشتند، بدلیل معیارهای غلط كمیته نوبل، ازدریافت آن جایزه محروم شدند.ولی امروزه اعتراف میشود كه ادبیات به هر فرم كه باشد، واسطه ای است برای انعكاس واقعیات. نویسندگان مهم فرانسوی قرن 19 كه موجب تحولات ادبی در قرن 20 شدند؛ مانند : ویكتورهوگو، بودلر، و مالارمه نیز از دریافت آن جایزه محروم شدند. كمیته نوبل بزدلانه تولستوی را به بهانه خشمگین نكردن دولت تزار از دریافت جایزه فوق محروم نمود.گروهی از صاحب نظران مدعی هستند كه كمیته نوبل علاقه خاصی به رمانهای خانواده گی دارد. در قبال دریافت آن جایزه، وظیفه هر دریافت كننده، آن است كه وی بعد از 6 ماه یك سخنرانی پیرامون خود ، اثر و احتمالا سایر مسایل بنماید.

آلفرد نوبل در سال 1833 در سوئد بدنیا آمد و در سال 1896 درگذشت. پدرش معمار بود. بعد از مرگ نوبل، وصیت نامه وی موجب تعجب دوست و دشمن گردید چون او بخش مهمی از سرمایه چند ملیتی آنزمان خود را برای اعطا به نویسندگان و دانشمندان و پزشكان تعیین  نموده بود. او در آغاز میخواست تمام سرمایه خودرا سالانه بصورت جوایزی برای كشفیات و اختراعات و ادبیاتی كه بقول خودش ، موجب بهتر شدن زندگی نسل بشر میشوند، تعیین كند. به این دلیل وصیت نامه او بعد از مرگش در سال 1896 موجب جنجالی در كشور سوئد شد كه چرا سرمایه مملكت را به خارجیها می بخشند. طبق وصیتنامه ا،و در ادبیات كسی حق دریافت جایزه را دارد كه با كمك “ادبیات ایده آلیستی“ موجب آگاهی و شناخت انسان شود. او میگفت كه شناخت موجب رفاه درآینده میشود، البته نه رفاه شخصی، بلكه رفاه اجتمایی و با آمدن رفاه، تمام پلیدیها،زشتیها و بیچاره گیهای انسان نیز از بین میروند، كشفیات علمی و خلاقیت های ادبی و زیباشناسی باعث نابودی میكربهای جسمی و روحی میگردند و تنها جنگ باید در آینده علیه میكربها باشد.

زیرنویس : زمانیكه رادیو ایالتی شهر ما برنده جایزه نوبل برای ادبیات سال 2005 را آقای  ه. پینتر  ، نمایشنامه نویس، هنرپیشه و كارگردان ( چپ خیاط زاده یهودی تبار) انگلیسی اعلان كرد.بیاد تاریخ جایزه نوبل افتادم و تصمیم به تهیه مطلب فوق گرفتم. امید است برای خواننده جالب باشد.