تجربه ای از همگرايی زنان آسيايی

كنگره و آينده نسوان شرق

محمدحسين خسروپناه

بخش پايانی

 

برخی از نمايندگان دومين كنگره نسوان شرق مخالف برابری زن و مرد بودند و در سخنرانی های خود دلايل مخالفتشان را توضيح می دادند. مثلاً آلجای افشار در توضيح علت مخالفتش با برابری زن و مرد گفت: «زن كه طالب تساوی حقوق با مرد است نبايد تصور كند كه مجموع حقوق مرد و زن بايد مطابق قواعد حساب باشد، نصف آن برای مرد نصف آن برای زن باشد... از آن جايی كه زن به واسطه اختصاصات تشكيلات بدنی خود در عالم حيات وظايف خاصه را عهده دار است كه عبارت باشد از توليد اولاد و تربيت نسل، لذا برای زن بايد قوانين مخصوص وضع شود كه حقوق او را هم از حيث اينكه زن است و هم از حيث اينكه مادر است، محفوظ بدارد.» آلجای افشار نتيجه گيری می كرد، چون مرد و زن نمی توانند وظايف طبيعی شان را به جای يكديگر انجام دهند، در اين صورت صحبت از تعادل و تساوی حقوق به طرز متداول علم حساب بی مورد [است] ... زن و مرد دارای وظايف مختلف هستند «بنابراين تعادل حقوق زن و مرد و... بی موضوع می باشد.»علاوه بر بحث كلی برابری حقوق زن و مرد، مصاديق اين برابری در برخی عرصه ها نيز در كنگره مطرح شد. يكی از اين موارد برابری دستمزد زن و مرد برای كار يكسان بود كه نورحماده آن را مطرح كرد. چند نفر از نمايندگان از اين پيشنهاد استقبال كردند و گفتند «چه جهت دارد كه در صورت تساوی شغل و مقام، مردها بيش از زن ها حقوق بگيرند.» اما اكثريت مطلق نمايندگان متفق القول گفتند: «قطعاً نبايد حقوق ها مساوی باشد.» حتی مهرتاج رخشان از فعالان قديمی حقوق زنان گفت: «قبل از تساوی بين زن و مرد، بايد تساوی بين زن ها بشود.» ناگفته نماند كه به رغم مخالفت نمايندگان با برابری دستمزد زن و مرد برای كار يكسان، پيشنهاد نورحماده در اين خصوص به تصويب كنگره رسيد! برخلاف برابری دستمزد زن و مرد پيشنهاد فاطمه انصاری در مورد تساوی دختران و پسران در تعليم و تربيت با استقبال و تائيد همه جانبه نمايندگان مواجه شد. البته درخصوص اعزام دختران برای ادامه تحصيل به خارج برخی از نمايندگان مخالفت كردند و خواستار تاسيس مدارس عالی در كشور شدند. «حق رای زنان» كه به معنای مشاركت زنان در قدرت سياسی است، توسط نورحماده مطرح شد. نمايندگان ايرانی ترجيح دادند كه در اين باره سكوت كنند و به غير از نورحماده ديگران سخنی نگفتند يا اگر صحبتی كردند در متن منتشر شده مذاكرات چاپ نشده است. جالب توجه است كه بدانيم نورحماده پيشنهاددهنده حق رای زنان، موافقت چندانی با اين حق نداشت! او بر اين نظر بود كه همه زنان «نبايد حق ورود در اجتماع و طلبيدن حقوق و دخالت در امور و وظايف خارج از خانه» را داشته باشند. هنگامی زنان می توانند از اين حق برخوردار شوند كه عالم و دانشمند و آگاه به امور سياسی و دارای فضايل اخلاقی شده باشند. البته همين را هم با گذاردن شرط ديگری محدود می كرد. به اين ترتيب كه زنان جوان حتی اگر واجد اين خصوصيات باشند باز هم نبايد در امور سياسی و اجتماعی مداخله كنند، آنان بايد تشكيل خانواده بدهند و مشغول شوهرداری و بچه داری شوند. هر گاه از اين امور فارغ شدند به امور سياسی بپردازند؛ حضور و مشاركت در امور اجتماعی و سياسی شايسته زنان مسن است. پس از توضيحات نورحماده درباره حق رای زنان، نمايندگان تصويب كردند: «خانم های شرقی می توانند وقتی كه استعداد و كفايت پيدا كردند و اكثريت در زنان فاضله و عالمه و تربيت شده حاصل شد، حق انتخاب كردن و انتخاب شدن را از دولت تقاضا كنند.»

يكی از مباحث مورد توجه نمايندگان دومين كنگره نسوان شرق، بررسی انتقادی موقعيت زنان در محيط خانواده و جامعه بود. در اين باره دو بحث كلی مطرح شد: اصول و روش تربيت دختران، موقعيت و حقوق زن در محيط خانواده و اجتماع.

نظر حاكم بر كنگره اين بود كه اصول متداول تربيتی عامل بازدارنده برای حضور زنان و دختران در جامعه است زيرا برای مشاركت زنان در امور مختلف اجتماعی تنظيم نشده است و از اين رو به رغم تلاشی كه زنان می كنند، نمی توانند بخشی از بار زندگی را از دوش مردان بردارند. بايد در اين اصول تربيتی تجديدنظر شود و در خانواده و مدارس «شيوه صحيح معاشرت زنان و مردان» آموزش داده شود.

درباره بازنگری در موقعيت و شرايط دختران و زنان در خانواده و جامعه نيز نمايندگان خواستار آن شدند كه به حقوق طبيعی زنان احترام گذاشته شود تا زنان بتوانند در عرصه های مختلف اجتماعی و اقتصادی مشاركت كنند. آنها برای اصلاح شرايط زنان و دختران در محيط خانواده، خواستار تحقق اين موارد شدند: برقراری روابط زن و مرد براساس حقيقت، محبت، انصاف و درستی، رعايت حقوق زنان در زندگی زناشويی و مشاركت واقعی آنان در اداره خانواده، رعايت مسائل اخلاقی از طرف مردان، ارتقای منزلت زنان به گونه ای كه مردان فقط به عنوان وسيله ای برای خوشگذرانی به زن نگاه نكنند و... درباره راه پيشرفت و ترقی زنان دو نظر در كنگره مطرح شد: عده ای بر تعليم و تربيت تاكيد می كردند و می گفتند فقط از طريق دسترسی به «سلاح علم و آگاهی» است كه زنان می توانند حقوق خود را به دست آورند. برخی مانند ايران ارانی* ضمن تاييد ضرورت تعليم و تربيت، استقلال اقتصادی زنان را پيش شرط پيشرفت و ترقی زنان می دانستند.

يكی ديگر از مباحث مورد توجه و تاكيد كنگره دوم نسوان شرق ازدواج و مسائل مرتبط با آن بود. عده ای می گفتند برای تحكيم بنيان خانواده، بايد دختران و پسران قبل از ازدواج «در حضور شخص ثالثی» با همديگر آشنا شوند و به خصوصيات و خواست  ها و آمال يكديگر پی ببرند. عده ديگری با اين پيشنهاد مخالف بودند و می گفتند در اين زمينه يعنی آشنايی و گفت وگوی دختر و پسر، مردان تربيت لازم و كافی ندارند. اگر اين آشنايی به ازدواج نينجامد، باعث «هتك آبروی دختر» می شود و «هزار عيب روی دختر می گذارند.» موافقان آشنايی دختر و پسر به مخالفان جواب می دادند اگر آشنايی دختر و پسر مشروط به تربيت مردان شود، اين كار «هرگز متحقق نخواهد شد.» سرانجام كنگره به اين نتيجه رسيد: «زن و مرد قبل از عقد ازدواج، يكديگر را بشناسند، ولی اين شناسايی در حضور شخص ثالثی از محارم زن باشد.»

در خصوص مهريه و جهيزيه، گروهی از كاهش آن دفاع می  كردند و می گفتند اين كار موجب افزايش ازدواج می شود. اما عده ای كاهش مهريه و جهيزيه را مشوق مردان برای «تجديد فراش» می دانستند و با آن مخالفت می كردند. از آنجايی كه موافقان و مخالفان به نتيجه نرسيدند، نورحماده برای خاتمه دادن به بحث گفت: در صورتی مهريه و جهيزيه كاهش يابد كه «تعدد زوجات براساس قانون شرع باشد.» او معتقد بود اگر دستورات شرع اسلام درباره ازدواج اجرا شود، تقريباً ازدواج مجدد انجام نخواهد گرفت. نمايندگان نظر نورحماده را پذيرفتند و تصويب كردند «تعدد زوجات مطابق حكم شرع، يعنی تقريباً ممنوع باشد.» «مهر و كابين زن و همچنين جهيزيه كم و مناسب شود تا زناشويی بيشتر صورت گيرد.»

علاوه بر اينها كنگره ضرورت معاينه پزشكی دختر و پسر و تاييد سلامتی و صحت آنان را قبل از ازدواج تصويب كرد. از ديگر مباحث كنگره مبارزه با فحشا و تاسيس «خانه های اميد» برای بازگشت «فواحش نادم» به زندگی «طبيعی و سالم»، ممنوع شدن فحشای پنهانی، ترويج كالاهای داخلی و تحريم كالاهای وارداتی، منع مسكرات و موادمخدر و... بود.

در اين ميان موضوع «حجاب زنان» اگرچه از مباحث مورد توجه نمايندگان بود ولی به صورت رسمی در كنگره مطرح نشد. اما در جلسه هايی كه پيش از برگزاری كنگره تشكيل می شد، اين موضوع بررسی شد. در بين نمايندگان ايرانی دو نظر درباره حجاب مطرح بود: عده ای به صراحت با حجاب مخالفت می كردند اما می گفتند در حال حاضر شرايط آن در جامعه ما فراهم نيست. موافقان حجاب تاكيد می كردند حجاب مانع ترقی زنان نيست. وظايف طبيعی زنان خانه داری، زايمان و تربيت اولاد است و مخالفان حجاب از اين وظايف سر باز می زنند و از اين طريق ضرر بزرگی به كشور می رسانند.

دومين كنگره نسوان شرق در ۱۱ آذر ۱۳۱۱ به كار خود پايان داد و مصوبات ۲۲ ماده ای كنگره را منتشر كرد. به منظور اجرای اين مصوبات و پيگيری آن، روز ۱۷ آذر ۱۳۱۱ هيات رئيسه و تنی چند از نمايندگان ايرانی كنگره، جلسه ای تشكيل دادند كه در اين جلسه با تقسيم مصوبات به چهار محور، چهار كميسيون تشكيل دادند: يك كميسيون برای پيگيری مصوبات حقوقی، اجتماعی و مدنی (به رياست مستوره افشار)، يك كميسيون برای امور خيريه و عام المنفعه (به رياست افخمی)، كميسيون آموزش خانه داری و تربيت فرزندان (به رياست عصمت الملوك خواجه نوری) و كميسيون بهداشت و مسائل مرتبط با برابری زن و مرد (به رياست صديقه دولت آبادی).

• كنگره بين المللی زنان در استانبول

 

 

براساس تصميم شورای عالی اتحاديه كل زنان شرق، تركيه محل برگزاری سومين كنگره نسوان شرق بود. تا آنجا كه يافته ام اين كنگره تشكيل نشد و به جای آن دوازدهمين كنگره بين المللی زنان را برگزار كردند.

دوازدهمين كنگره بين  المللی زنان در روزهای ۲۹ فروردين تا ۴ ارديبهشت ۱۳۱۴ / ۱۸تا ۲۴ آوريل ۱۹۳۵ در كاخ يلديز استانبول برگزار شد. برای شركت در اين كنگره از تشكل  ها و فعالان حقوق زنان ۴۰ كشور دنيا دعوت كرده بودند كه در نهايت هيات  های نمايندگی ۳۰ كشور در استانبول حاضر شدند. اين نمايندگان از كشورهای پنج قاره جهان بودند و نماينده ايران، فرخنده جورابچی بود. چنين كنگره ای تا آن زمان برگزار نشده بود و برای اولين بار فعالان حقوق زنان در غرب و شرق گردهم می آمدند و از نزديك با نظريات، هدف ها و مسائل و مشكلات و همچنين دستاورد های يكديگر آشنا می شدند. با توجه به اوضاع بحرانی اروپا و خطر روزافزون آغاز جنگ جهانی شعار دوازدهمين كنگره بين المللی زنان «آزادی تمام برای زن ها و تامين صلح برای انسانيت» بود.

رياست كنگره با كودبی آشبی و نواب رئيس رزا مانوس و بلامانكوف (نماينده مجلس سنای چكسلواكی) بودند. در روز اول كنگره درخواست عضويت جمعيت نسوان وطن خواه ايران، اتحاديه زنان عرب سوريه،كنفرانس زنان هند و اتحاديه زنان عرب فلسطين به اتفاق آرا به تصويب رسيد. پيام های كاريه شايمان كات بنيانگذار اتحاديه بين المللی زنان و آكيلويه كردن رئيس جمعيت بين المللی زنان قرائت شد. آنگاه نمايندگان كشور ها درباره شرايط زندگی و حقوق فردی و اجتماعی زنان و مسائل و مشكلاتی كه در برابر فعالان حقوق زنان قرار داشت توضيح دادند و ضمناً بر لزوم حفظ صلح تاكيد كردند. در اين كنگره پس از بحث و بررسی اين درخواست ها به تصويب نمايندگان رسيد:

۱- حق رای زنان

۲- تساوی زن و مرد در برابر قانون و در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی

۳- برابری كامل دستمزد زن و مرد در برابر كار يكسان

۴- برخوردار شدن زنان شوهر دار از حق استقلال

۵- مردانی كه خانواده خود را رها می كنند بايد مجازات شوند و چنين مردانی در ممالك همجوار از مجازات مصون نمانند.

۶- دولت ها تابعيت مضاعف زنان را بپذيرند.

۷- ممنوعيت تعدد ازدواج

۸- ممنوعيت استخدام شدن مردان به جای زنان كارگر

۹- مبارزه با فحشا و ممنوعيت خريد و فروش زنان سفيدپوست

۱۰- توسعه افكار صلح دوستانه در دنيا و تلاش به منظور جلوگيری از جنگ

۱۱- حل اختلافات موجود بين كشور ها از طريق دادگاه لاهه

۱۲- كنترل توليد و تجارت اسلحه

۱۳- ممنوعيت هرگونه كمك اقتصادی، سياسی دولت ها به دولت متجاوز

۱۴- حمايت از جامعه ملل و...

در اين كنگره برخی مسائل جنجال برانگيز مانند سقط جنين مطرح نشد اما در حاشيه كنفرانس موافقان و مخالفان اين قبيل مباحث به بحث و بررسی پرداختند. براساس گزارش هايی كه از دوازدهمين كنگره بين المللی زنان در دست است نمايندگان زنان شرق اگرچه در اين كنگره حضور داشتند اما به نظر نمی رسد كه تاثيری در روند كنگره و مباحث و مصوبات آن گذاشته باشند. همچنين مقايسه مصوبات اين كنگره با مصوبات دو كنگره نسوان شرق، بيانگر كيفيت و سطح متفاوت جنبش زنان در غرب و شرق است و احتمالاً همين تفاوت كيفی بود كه موجب شد نمايندگان زنان شرق در اين كنگره فعال نباشند.

• مصوبات دومين كنگره نسوان شرق

۱- خانم های شرقی می توانند وقتی كه استعداد و كفايت پيدا كردند و اكثريت در زنان فاضله و عالمه و تربيت شده، حاصل شد، حق انتخاب كردن و انتخاب شدن را از دولت تقاضا كنند.

۲- از دولت تقاضا شود كه تعليمات ابتدايی را در مملكت برای دختران و پسران اجباری كرده [و] تحصيلات عاليه، اختياری و آزاد برای زن و مرد مساوی باشد.

۳- حقوق و اجرت زن و مرد در مدارس و ادارات و كارخانه ها و غيره در صورت تساوی شغلی يا تساوی مقام يا تساوی معرفت مساوی باشد.

۴- از دولت تقاضا شود كه در شهرهای مختلفه كودكستان ها و باغچه های اطفال تاسيس كند و وسايل   بازی هايی كه برای توسعه فكر كودكان مفيد است از قبيل بازی های محاكمه و غيره برای آنها فراهم آورد و برای مدارس، سينماهای اخلاقی مخصوص تهيه شده، از ورود محصلين و محصلات به سينماهای عمومی جداً جلوگيری عمل آيد.

۵- وسايل تحصيلات عاليه و مقدمات آن برای دخترها تهيه شود و اختياری و آزاد باشد.

۶- مدارس اكابر نسوان در نقاط مختلفه مملكت تاسيس شود.

۷- طلاق به حسب قانون و مقررات شرع باشد نه مطابق عرف و عادات عموم.

۸- سعی در اصلاح اخلاق زناشويی مردها و عفت و پاكدامنی آنها.

۹- اعزام محصلات به خارجه چنان كه در ايران [اين] تصميم اتخاذ شده است.

۱۰- وضع مقررات قانون زواج ايران در ممالكی كه واجد آن نيستند.

۱۱- رسيدگی به صحت و سلامت زن و شوهر قبل از ازدواج.

۱۲- زن و مرد قبل از عقد ازدواج يكديگر را بشناسند، ولی اين شناسايی در حضور شخص ثالثی از محارم زن باشد.

۱۳- تعدد زوجات مطابق حكم شرع يعنی تقريباً ممنوع باشد.

۱۴- مهر و كابين زن و همچنين جهيزيه، كم و مناسب شود تا زناشويی بيشتر صورت بگيرد.

۱۵- خانم ها بايد آراسته به اخلاق يعنی ايمان و عمل صالح باشند.

۱۶- منع مسكرات و مخدرات و تخفيف و تقليل در استعمال دخانيات.

۱۷- خانم های شرقی بايد از عادات و اخلاق غربی آنهايی كه خوب و پسنديده است انتخاب كرده و بقيه را كه مبنی بر هوا و هوس است ترك گويند.

۱۸- خانم ها البسه خود را از منسوجات وطنی قرار دهند و در ترويج امتعه وطنی بكوشند و خود نمايشگاه هايی برای ترويج امتعه وطنی تشكيل دهند.

۱۹- خانم ها بايد طرفدار صلح بوده و با حملات و تجاوزات مخالف باشند و در جنگ های دفاعی وقتی كه ضرورت ايجاب كرد در ميدان های جنگ خدماتی انجام دهند.

۲۰- فحشای سری ممنوع بوده و پليس های زنانه برای كشف اين گونه اعمال تهيه شده، ممانعت به عمل آيد و فحشای علنی محدود گردد.

۲۱- برای كسانی كه در نتيجه لغزش و خطايی به اجبار وارد فحشا شده اند و راغب به رهايی هستند مراكز و كارخانه های عمومی تاسيس شود كه در آنجا كار كرده و زندگی كنند.

۲۲- كميسيون هايی از خانم ها تشكيل شود كه به مسائل عمومی صحی رسيدگی كرده، در شهر گردش و تدقيق كنند و در رفع نواقص صحی به اقدامات خود يا كمك ادارات مربوطه بكوشند.

*ايران ارانی خواهر دكتر تقی ارانی

و همايونتاج كاووسيان همسر ايرج اسكندری