« طلاي سرخ» جعفر پناهي،

کاوش هويت و حرمت از دست رفته ما

 

 

 جعفر پناهي سينماگر فرهيخته ايراني؛ با فيلم جذاب و بديع « طلاي سرخ» توانست به موفقيت شاياني دست پيدا کند و جايزه بهترين، هيئت داوران بخش « نوعي نگاه» پنجاه و ششمين فستيوال جهاني کن( فرانسه) را به خود اختصاص دهد. و يک « تصادف» غيرعادلانه که « طلاي سرخ» نتوانست در بخش مسابقه شرکت و جايزه نخست را از آن خود سازد.

اما پناهي، درد مشترک ما را به « ضيافت بزرگ» کان هشدار داد تا ما از زير خاکستر بهتر نفس بکشيم و انديشه هاي انساني امان را حفظ و زنده نگاه داريم. او با پردازش شجاعانه و پر شعور؛ با ملايمت و پرهيز از واکنش عصبي، اختلاف عميق طبقاتي و شرايط ظالمانه حاکم بر ايران را تصوير مي کشد و با برخورداري از منطق نشان ميدهد که درون دلواپس و متلاطمش جهان ناهنجار و مجروح  ما را نمي پسندد. « طلاي سرخ» هنگامي  رشک انگيز مي شود که جامعه  بيمار ايران، مشکلات اجتماعي و زندگي عادت شده در آن به بهترين شکل عريان مي گردد و همين که پناهي، مرزي ميان سينماي مستند و داستاني قائل نمي شود، فيلمهايش را به صورت سندي تاريخي باقي مي گذارد. 

در پس پشت هر نما و نماد؛ و فراز و فرود فيلمش انديشه اي ژرف جاي دارد. پناهي در خودشناسي بسيار موفق است و عليرغم توفيق کم نظير « دايره»، خود منتقد آن مي شود و در    « طلاي سرخ»  تحريک انديشه را جايگزين تحريک احساسات ميکند.

 در ميان جلوه هاي گوناگوني که تا کنون سينماي ايران مطرح کرده، آثار او داراي فرم و ساختار متفاوتي است و اين تا ميزان زيادي پناهي را از ساير فيلمسازان ايراني متمايز مي سازد.

او تفکر عزت و احترام به فرد فرد بازيگراني  که شخصيتهاي منفي اي در اجتماع هستند را، به ما ياد مي دهد تا فراموش نکنيم، آنچه مي بينيم معلول و پيامد سيستم و نظامي است که زندگي ما را به تباهي کشانده است.

«آينه» پناهي را نديده ام اما در مجموعهء سه گانه« باد کنک سفيد»؛« دايره» و « طلاي سرخ» نشان داد که  روايتگري چيره دست؛ انسانگرا و عدالتخواه است که کمتر به سوي هيجان گرايش دارد و با ديدي عميق؛ لايه لايه روح و روان را مي کاود و تلنگري بر جام جان و جهان آدمي مي زند. با آنکه سناريوي فيلم کار عباس کيارستمي است  و زبان خاصي هم دارد، اما حس هاي شخصي و زبان فهمي مردمي و اجتماعي  پناهي بسيار پر رنگ خود را نمايان مي کند.

موفقيت در فرم و ساختار، انتخاب شيوه فيلمبرداري و تدوين آن که کار خود پناهي است، امکان لازم را براي بيننده آماده مي سازد تا پديده ها و رويدادها را شديدا واقعي حس کند. و بويژه فيلمبرداري بسيار خوب حسين جعفريان که به اين حس کمک شاياني مي کند. 

همهء تجارب قبلي پناهي کارگرداني چندين فيلم با بازيگران غيرحرفه اي است و همين دانسته هاي او عاملي مي گردد تا در طلاي سرخ از بازيگران غيرحرفه ايش، بازي هاي خيره کننده اي بگيرد، بويژه حسين عمادالدين بازيگر اصلي فيلم که آنقدر از پس نقش بر مي آيد که انگار خودش را بازي مي کند.

عليرغم ستيز و مخالفت شوراي بازبيني فيلم و معاونت جديد امور سينمايي ( محمد مهدي حيدريان) که دريافت مجوز نمايش « طلاي سرخ» در داخل و خارج از کشور را منوط به سانسور و حذف صحنه هايي از فيلم مي دانستند، پناهي فيلم خود را به دفتر جشنواره کن معرفي کرد.

او بدرستي دريافته است که محتوا و مضمون خلق يک هنرمند جانش محسوب مي شود و سانسور هر کلمه آن اثر، زخم و آسيبي است که بر جان او مي نشيند. به همين دليل در گفتگو با راديو بي بي سي و رسانه هاي ارتباط جمعي در کن گفت: « تحت هيچ شرايطي حاضر نيستم حتي يک فريم از فيلم خود را کم کنم و در صورت حذف هر صحنه اي از آن مايل نيستم بنمايش در آيد و در عين حال هيچ سليقه تحميلي را براي دستکاري در فيلم نخواهم پذيرفت.»

ليبراسيون ( بيست و شش ماه مي ) يک روز پس از اختتاميه فستيوال در مطلبي تحت عنوان« بيلان پنجاه و ششمين فستيوال کن» به امضاي شش منتقد سرشناس فستيوال از جمله ژرار بوفو، فيليپ آزوري، ديديه پرون و آنتوان دويک، نوشت: « طلاي سرخ جعفر پناهي حقيقتا لياقت حضور در بخش مسابقه را داشت.» روزنامه هاي لوموند، اومانيته، و فيگارو نيز از اينکه فيلم« طلاي سرخ» در بخش مسابقه حضور نداشته است، اظهار تعجب کردند، چرا که آن را نسبت به تعدادي از فيلمهايي که در اين بخش شرکت داشتند، شايسته تر ميدانستند.

عبدالرحمان سيسهکو رييس هيئت داوران بخش « نوعي نگاه» لحظه اهداي جايزه پناهي به صحنه آمد و گفت: « خرسندي و خوشحالي من اينجاست که از سوي هيئت داوران اين جايزه را به سينماگري مي دهم که همواره با فيلمهايش اعجاب آفريده و ما را به عمق مسائل برده است. او کارگردان بزرگي است بنام جعفر پناهي.»

در بخش پاياني « نوعي نگاه» جعفر پناهي  دقايقي پيش از نمايش ويژه فيلمش به صحنه آمد و گفت: « در فيلمهاي من بازيگران غيرحرفه اي بسيارند. اما سينماي ايران بازيگران حرفه اي بزرگي دارد. من نمايش ويژه اين فيلم را امروز به يکي از اين بزرگان اهدا ميکنم، فاطمه معتمدآريا.» او نمايش « طلاي سرخ» را به فاطمه معتمدآريا بازيگر فرزانه و تواناي سينماي ايران اهدا کرد که آن لحظه شاهد موفقيت دوست کارگردان خود بود. جعفر پناهي بزرگي کرد و با تقسيم شاديش با ديگر هنرمند محبوب ايراني وظيفه اي را که فراموش کرده بوديم، به ما يادآوري کرد.

تشويق ممتد بيش از دو هزار تن از فاطمه معتمدآريا و برخورد بزرگوارانه پناهي مرا که در اين سوي مرزها بيگانگي را تجربه مي کنم، هم متعجب و هم خوشنود کرد.

 

                                                              عباس بختياري –  پاريس

                                                               دو ژوئن دو هزار و سه