۴ روز سرنوشت ساز برای عراق

در کنفرانس لندن چه گذشت؟

مراد ويسی - روزنامه ايران

کنفرانس معارضان عراقی متشکل از نمايندگان گروهها، احزاب و تشکل​های اپوزيسيون عراق از روز شنبه (۲۳آذر۱۵دسامبر) تا سه شنبه (۲۶آذر ۱۷دسامبر) درهتل متروپوليتن هيلتون لندن برگزارشد. در اين کنفرانس حدود ۳۵۰نماينده از ۵۰ حزب ، گروه و تشکل و شخصيت های مستقل عراقی حضورداشتند.

کميته برگزارکننده و دعوت کننده اجلاس، زيرنظر شش گروه اصلی اپوزيسيون عراق شکل گرفته بود. اين شش گروه عبارتند از: اتحاديه ميهنی کردستان عراق (جلال طالبانی) حزب دموکرات کردستان عراق (مسعودبارزانی) مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق (سيدمحمدباقرحکيم) جنبش مشروطه سلطنتی عراق (شريف علی بن حسين) کنگره ملی عراق (احمدچلبی) و جنبش وفاق وطنی عراق (ايادعلوی).

۴ گروه از اين ۶ گروه درسطح سران در نشست لندن شرکت کردند، اما رئيس هيات نمايندگی مجلس اعلا با عبدالعزيز برادر محمدباقر حکيم و مسوول نظامی اين گروه بود و ايادعلوی درکنفرانس حضورنيافت و صلاح شيخلی از نزديکان وی در نشست شرکت کرده بود. در ميان شخصيت های مستقل، حضور دو روحانی (بحرالعلوم و سيدمجيدخويی) درصف اول شرکت کنندگان محسوس بود. اين دو حضور موثری در مذاکرات داشتند و اين نشان داد که گروه تازه تاسيس مجلس شيعه عراق نيز برخلاف گفته های قبلی سيدمجيد خويی، به سرعت وارد فرايند تاثيرگذاری بر مسائل سياسی شده است.

رياست فراکسيون مستقل ها در کنفرانس لندن با محمود عثمان يکی از شخصيت های سرشناس معارض عراقی بود. هوشيار زيباری سخنگوی رسمی اجلاس مسوول بين الملل حزب دموکرات و جناح بارزانی بود که نشان از نفوذ مهم کردها در اجلاس داشت. سران گروههای شرکت کننده در سخنرانی افتتاحيه خود، مواضع سنتی خود را درباره آينده عراق تکرار کردند.

دولت عراق و مسوولان ارشد رژيم بعث، اجلاس را محکوم به شکست دانستند و حاضران در آن را خائن و مزدور آمريکا ناميدند. رسانه های عراق نيز به اين اجلاس بی توجهی نشان دادند.

ساختار کميته هماهنگی اپوزيسيون

هدف اين کميته که عملکردی شبيه دولت انتقالی خواهدداشت ، هماهنگکردن فعاليت های آتی معارضان عراقی درجريان عمليات سرنگونی رژيم صدام و تلاش برای مذاکره هماهنگ شده با ساير بازيگران بحران عراق ازجمله همسايگان اين کشور و قدرت های عربی ، اسلامی ، اروپايی و آمريکا خواهدبود.

تعداد اعضای کميته هماهنگی معارضان عراقی ، درابتدا ۵۰ نفر تعيين شد، اما پس از مذاکرات مجدد تعداد اعضا به ۶۵نفر و درنهايت به ۷۵ نفر افزايش يافت. از ترکيب ۶۵نفر اوليه ، قرارشد ۲۴ نفر سهميه مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و ساير شيعيان دوحزب اصلی کرد يعنی حزب دموکرات مسعودبارزانی و اتحاديه ميهنی جلال طالبانی ۱۲نفر سهميه ، ترکمان ها ۴نماينده و آشوری ها ۲نماينده دارند.

۲۳عضو باقی مانده نيز از بين شخصيت های مستقل ، افسران بلندپايه ، کنگره ملی عراق (احمدچلبی) جنبش وفاق ملی (اياض محمدعلوی) و جنبش پادشاهی مشروطه عراق (شريف علی بن حسين) برگزيده شده اند.

قراراست برای زنان و برخی ديگر از افراد ۱۰کرسی به ۶۵کرسی اضافه شود و مجموع اعضای کميته هماهنگی معارضان عراقی به ۷۵نفد برسر. تمامی ۷ عضو کميته برگزارکننده کنفرانس لندن نيز به عضويت اين کميته درآمده اند.

نشست آتی اعضای اين کميته ۲۵ دی (۱۵ژانويه) درکردستان عراق و در يکی از مناطق تحت کنترل بارزانی يا طالبانی برگزار خواهدشد که به دلايل امنيتی هنوز مشخص و اعلام نشده است. دراين نشست قرار است رهبر کميته هماهنگی معارضان تعيين و سپس کميته های فرعی آن نيز مشخص شود.

مسعود بارزانی در سخنان پايانی خود در اين اجلاس اعلام کرد که حقوق گروهها و افرادی که دراجلاس لندن شرکت نکرده اند، بايد محفوظ باشد. به نظر می رسد اشاره وی به دو حزب مهم الدعوه و جنبش حرکت اسلامی کردستان عراق باشد. حزب الدعوه که يکی از دو حزب بزرگ شيعی عراق است ، در اجلاس لندن حضور نداشت و سخنان بارزانی می تواند به نوعی تلاش برای به ميدان کشيدن اين حزب درمقابل مجلس اعلا (گروه حکيم) در آينده باشد.

از سوی ديگر، ازآنجا که حرکت اسلامی کردستان عراق به رهبری شيخ عبدالعزيز امام جمعه حلبچه اجلاس لندن را در آخرين لحظات ترک کرد، بخشی از سخنان بارزانی متوجه اين مساله نيز هست. از آنجا که گروه مذکور در نزديکی محدوده تحت کنترل جلال طالبانی فعال است ، بارزانی برروی اين مساله به عنوان يک کارت بازی درمقابل جلال طالبانی درآينده استفاده خواهدکرد.

علاوه بر تعيين کميته يادشده ، ساير توافق​های مهم کنفرانس لندن عبارتند از:

۱. استقرار يک نظام سکولار، فدراليستی و پارلمانی درعراق

۲. برگزاری انتخابات عمومی در عراق پس از يک دوره انتقالی

۳. برگزاری سرشماری عمومی با حمايت و نظارت جامعه بين المللی با هدف

تعيين جمعيت هريک از نژادها و پيروان مذهب در عراق

۴. حفظ وحدت ، استقلال و تماميت ارضی عراق

۵. حفظ حقوق اقليت ها درعراق آينده

فضای حاکم بر اجلاس

علاوه بر نمايندگان گروههای مختلف اپوزيسيون عراق ، درسطح دولتی فقط نمايندگان آمريکا و کويت به صورت ناظر در اجلاس حضور داشتند. ازطرف آمريکا، زلمای خليل زاد نماينده ويژه بوش درامور عراق ، ايران و افغانستان همراه با تنی چند از مسوولان پايين تر برخی از سازمان های آمريکايی شرکت داشت. از طرف کويت ، نماينده پارلمان اين کشور به عنوان ناظر شرکت کرده بود.

ازطرف ديگر، اگر چه شش گروه اصلی اپوزيسيون عراق بانی و برگزارکننده اجلاس بودند و درظاهر، هرگروه حدود ۶۰هزار دلار به اين امر اختصاص داده بودند، ولی حضور خليل زاد باعث شده بود که اجلاس از نظر شيوه اداره مباحثات، نحوه فشار آمريکا بر هيات های مذاکره کننده و مداخلات خليل زاد در برهه های حساس مذاکرات ، تداعی کننده کنفرانس گروههای افغانی در بن برای تشکيل دولت پس از طالبان باشد.

نقطه ثقل فشارهای خليل زاد به نمايندگی از آمريکا متوجه اتحاديه ميهنی به رهبری جلال طالبانی و مجلس اعلای انقلاب اسلامی به رهبری سيدمحمدباقرحکيم بود. خليل زاد در دو مقطع حساس سعی کرد با مداخله مستقيم برمسير مذاکرات و مباحثات تاثير بگذارد.

نخست موقعی که مذاکره کنندگان درباره تعداد اعضای کميته هماهنگی چانه زنی می کردند که خليل زاد پيشنهاد کرد که يک گروه ۴۰نفره انتخاب شود و آنها از بين خود ۱۰ نفر را برگزينند. دخالت دوم خليل زاد درباره اعمال فشار مستقيم برگروه نمايندگی مجلس اعلا برای موافقت سريع تر اين گروه با ترکيب اعضای کميته هماهنگی و معرفی اعضای موردنظر خودبود. آن گونه که برخی محافل نزديک به اجلاس اعلام کرده اند، خليل زاد هيات مجلس اعلا را تهديدکرده و گفته است: اگر شما نباشيد هم مهم نيست و اين کنفرانس اگر به نتيجه نرسد، کار به گماشتن فرماندار نظامی بعد از صدام ختم می شود.

طالبانی نيز در واکنش به دخالت های خليل زاد به وی اعلام کرد که اگر درپی مزدور و نوکر می گردد، عراقی ها اين نقش را ايفا نخواهند کرد.

علاوه بر اين، هماهنگی و همسويی سطح بالای ديدگاههای کردها و شيعيان در اين کنفرانس مشهودبود.

اين هماهنگی درچندمحور ملموس تر بود.

الف: هماهنگی درزمينه ازبين بردن نظام سنتی حکومتی عراق که درآن عرب های سنی به عنوان يک اقليت بر اکثريت شيعه حاکم بودند و حقوق اقليت کرد را ناديده می گرفتند.

ب: منافع موازی کردها و شيعيان در رفع نگرانی های احتمالی همسايگان عراق به اهداف و برنامه های آتی کردها و شيعيان، همانطور که کردها درصدد اطمينان دادن به ايران ، سوريه و ترکيه هستند که درصدد تشکيل دولت مستقل کرد نيستند و ازسوی ديگر درصدد هستند که به اعراب اطمينان دهند که کردها درصدد تجزيه عراق به عنوان يک سرزمين عربی نيستند، شيعيان نيز در صدد رفع نگرانی همسايگان سنی مناطق شيعه نشين عراق (عربستان، اردن و کويت) هستند که شيعيان درصدد راه اندازی يک هويت سياسی حکومتی شيعه در عراق نيستند. ازطرف ديگر، حضور نظاميان ارشد فراری در اجلاس کمرنگ بود و عمده ژنرال های ارشد در جلسه حضورنداشتند.

به طورکلی ، محوريت فعاليت های هريک از گروهها را می توان اين گونه طبقه بندی کرد:

۱. کردها: تلاش اصلی کردها (هردوجناح بارزانی و طالبانی) دفاع از موضوع فدرالی کردن عراق بود که موفق شدند اين ايده را به عنوان نکته مورد توافق ساير گروهها نيز جا بيندازند.

۲. شيعيان: محور اصلی تلاش شيعيان پيش بردن مسير مذاکرات به سوی تغيير حکومت سنتی سنی ها، تاکيد بر برگزاری هرچه سريع تر سرشماری بعد از سقوط صدام و انجام انتخابات عمومی بود. ذهنيت شيعيان اين است که درصورت سرشماری ، اکثريت بودن آنها مشخص خواهدشد و سپس درمرحله بعد با تکيه بر اين اکثريت به حکومت خواهندرسيد. تلاش کردها و شيعيان اين است که سهميه گروهها دراين گونه کنفرانس ها براساس توافق های صلاح الدين دراوايل دهه ۹۰ باشد که خود در آن اکثريت دارند.

۳. کنگره ملی عراق: از آنجا که اين گروه دارای نيروی عملياتی و نظامی در درون عراق نيست تلاش هايش را بر تعيين تکليف نهايی حکومت جديد عراق در کنفرانس ها و نشست ها و تعيين دولت انتقالی پيش از سقوط صدام متمرکزکرده است. هدف اصلی اين گروه ، استفاده از لابی با آمريکا و انگليس برای شارژکردن موقعيت کنگره ملی عراق و احمدچلبی بين ساير گروهها و رهبران اپوزيسيون است.

۴. جنبش مشروطه سلطنتی: هدف اين گروه ، زنده نگه داشتن مساله بازگشت به نظام سلطنتی در عراق به شکل مشروطه است. تلاش گروه مذکور برای واگذارکردن انتخاب نوع حکومت آينده عراق به مردم و برگزاری همه پرسی درهمين ارتباط صورت گرفته است اين گروه و گروه احمدچلبی ، درماههای اخير همديگر را پوشش می دهند و سعی رد همسويی دربرابر گروههای تحت رهبری حکيم ، بارزانی و طالبانی دارند.